De zon kruipt langzaam weg achter de besneeuwde bergtoppen. Als een mes snijdt de ijzige wind door je huid. Je bent de weg naar je bestemming uit het oog verloren en de steeds duisterder wordende omgeving ontneemt je de laatste hoop om vandaag nog uit deze wirwar van bomen en bergpaadjes te ontsnappen. Blijf kalm, nog even doorlopen. Er zal hier in de buurt vast iemand wonen die je onderdak kan bieden. Nog even… Plotseling word je verrast door een sneeuwige windvlaag die voor een moment je blikveld volledig in het wit hult. Wanneer je opkijkt, is zij als uit het niets verschenen.

De Yuki-onna (雪女: /sneeuwvrouw/) is een gevreesde yōkai, een soort Japans monster, die verdwaalde reizigers naar hun ondergang leidt in besneeuwde berggebieden. In de meeste gevallen neemt zij de gedaante aan van een prachtige vrouw met lang zwart haar en paarse ogen. Haar huid en gewaden zijn zo wit als sneeuw, waardoor ze in haar omgeving weg lijkt te smelten. Naast haar gedaante als vrouw, kan ze zichzelf ook in sneeuw, ijs en wind transformeren om haar prooi ongemerkt te stalken. Ze berooft haar, overwegend mannelijke, slachtoffers van het leven door via de mond hun levensenergie te absorberen. Als het slachtoffer geluk(?) heeft, wacht een Yuki-onna eerst tot ze hem heeft doodgevroren voordat ze zich voedt met zijn ingewanden.

Knappe mannen hebben wellicht minder te vrezen. Hoewel Yuki-onna over het algemeen wreed en meedogenloos zijn, kan het voorkomen dat zij verliefd wordt op haar beoogde prooi. In dit geval zal zij het leven van de man sparen. Het is zelfs mogelijk dat een Yuki-onna zó verliefd wordt, dat zij haar spookachtige façade in de bergen achterlaat en trouwt met haar geliefde in de vorm van een normale vrouw. Maar, zoals fans van Japanse mythologie weten, lopen relaties tussen mensen en andere entiteiten bijna nooit goed af… Volgens weer andere bronnen kan je een Yuki-onna verslaan door haar te besprenkelen met kokend water. Aangezien zij een sterke relatie heeft met sneeuw en kou, zou je haar hiermee levend kunnen doen smelten. Het probleem met deze strategie is dat weinig verdwaalden in de bergen zomaar een ketel gloeiendheet water bij zich zullen dragen.

Yuki-onna door de jaren heen

Ik heb het gehad over allerlei verscheidene eigenschappen die aan Yuki-onna worden toegeschreven. De reden achter deze verschillen is dat er in de loop der eeuwen vele verhalen zijn geschreven zijn rondom de figuur van Yuki-onna, die allemaal net wat anders zijn. De benaming ‘Yuki-onna’ is dan ook lang niet de enige die wordt gebruikt om naar deze soort yōkai te verwijzen; ze wordt bijvoorbeeld ook wel Yuki-onba (雪乳母/: voedvrouw van sneeuw/) en Yuki-musume (雪娘/: dochter van sneeuw/) genoemd. Waar de verhalen over Yuki-onna zeer uiteen kunnen lopen, blijven de hierboven genoemde aspecten veelal hetzelfde.

Wie op zoek gaat naar de herkomst van de verhalen over Yuki-onna, komt weinig verrassend in de koude, bergachtige Tōhoku-regio van Japan uit. De eerste geschreven bron over onze coole vriendin wordt toegeschreven aan Sogi. Deze priester uit de Muromachi-periode (1336 – 1573) vertelde over zijn ontmoeting met een Yuki-onna in de bergen van wat nu de prefectuur van Niigata is. Volgens Sogi kwam hij een reusachtige vrouw van ruim drie meter in een wit gewaad tegen in zijn eigen besneeuwde moestuintje toen hij op een winterse ochtend een luchtje wilde scheppen. Sindsdien zijn er vele verhalen bijgekomen en is Yuki-onna zelf ook veel veranderd.

Ook al is Yuki-onna tegenwoordig niet zo populair als andere bekende yōkai, zoals onze eigen Tanuki, is zij zeker een prominente verschijning onder de Japanse monsters. Dit is voor een groot deel te danken aan Lafcadio Hearn, een beroemde schrijver uit late 19e eeuw. In zijn boek Kwaidan (Ghost Stories) wijdt hij een heel hoofdstuk aan de Yuki-onna, onder een gelijknamige titel. De populariteit van het boek en de verfilming uit 1965, die werd genomineerd voor een Oscar, hebben ervoor gezorgd dat de figuur van Yuki-onna stevig gebrand staat op het publieke netvlies. Vandaag de dag blijft Yuki-onna een belangrijke inspiratiebron voor bijvoorbeeld videogamemakers. Zo heeft zij onder andere als inspiratie gediend van de ijs- en spook-Pokémon Froslass, Letty Whiterock van de doujin-serie Tōhō, en fungeert Yuki-onna als een van de bazen in het avonturenspel Niō.

In het echt

Geen zorgen, ik ga hier niet met honderd procent zekerheid claimen dat Yuki-onna werkelijk bestaan. Maar voor veel mensen in het oude Japan hoorde zij wel degelijk tot de realiteit, samen met nog vele andere goden, yōkai en andere verschijningen. Daarbij was de vrees voor deze yōkai hoogstwaarschijnlijk geworteld in zeer reële angsten. Zo zou het bijvoorbeeld niet uitzonderlijk zijn geweest dat reizigers, toen nog overwegend man, in een tijd waarin kaarten schaars en duur waren, laat staan gps, tijdens een sneeuwstorm verdwaalden en verdwenen. Mocht iemand het lichaam van zo’n ongelukkige reiziger terugvinden, dan zou deze allang stijf bevroren en uitgedroogd zijn geweest. Hetzelfde geldt voor slachtoffers van lawines. Deze staat van het lichaam lijkt verdacht veel op hoe een Yuki-onna haar prooi achter zou laten: als een menselijk blok ijs waar alle levensenergie uit is gezogen. Aangezien yōkai in het verleden hebben gediend als verklaring voor toentertijd onverklaarbare fenomenen, is het niet ondenkbaar dat de Yuki-onna ook binnen deze groep valt.

Haar vrouwelijk gedaante valt ook te verklaren. Volgens het Chinese concept van yin en yang, dat ook eeuwenlang in Japan gangbaar was, bevindt de vrouw zich aan de yin-zijde. Yin omvat alle dingen die koud, vrouwelijk, emotieloos en donker zijn. Het zou dus logisch zijn geweest om een yōkai van sneeuw, die ‘s nachts rondwaart in de stille bergen, voor te stellen als vrouwelijk. Vrouwen worden in de boeddhistische leer vooral als wispelturige afleiding van het pad der verlichting omschreven. De bloedmooie Yuki-onna heeft een soortgelijke destructieve functie voor reizigers die de weg kwijt zijn, zodra ze met haar in aanraking komen zijn ze gedoemd. Spookverhalen als die over Yuki-onna hadden vroeger vaak een religieus-didactische functie, wat betekende dat ze door priesters als waarschuwingen werden gebruikt voor hun volgers, maar tegenover normale mensen.

Ook al wordt er geloofd dat de verhalen over Yuki-onna al langer de ronde deden, het was de boeddhistische priester Sogi die haar als eerste omschreef. Religie kan een reden zijn voor haar uiterlijke kenmerken. Yuki-onna’s witte gewaden hebben ook een speciale rol. Deze kleding zorgt er namelijk voor dat ze zich onopvallend door het sneeuwachtige landschap kan verplaatsen. Het is te veronderstellen dat dit aspect hielp bij de verspreiding van haar mythe. Een gelovige reiziger die al eerder de verhalen over deze ongrijpbare gedaante zou hebben gehoord, zou iedere witte schim die hij tegenkwam op zijn pad kunnen interpreteren als de verschijning van een Yuki-onna. Zeker als zij de kracht had om in wind, sneeuw en ijs te veranderen. Op deze manier hadden steeds meer mensen hun eigen ervaring van een ontmoeting met haar, die zij ook weer doorvertelden aan wie maar luisteren wilde. Het geloof in de Yuki-onna kon door dit sneeuwbaleffect groeien.

Menselijke gedachten

Achter elk monster of griezelig wezen schuilt een wereld van hele menselijke gedachten, geloven en geschiedenis. Ik hoop dan ook dat je door het lezen van dit artikel wat leuks of interessants hebt geleerd – en dat je voortaan op je hoede bent wanneer je wandelt in de Japanse bergen.

Spierwitte huid en een hypnotiserend paar ogen. De beeldschone vrouw glijdt naar je toe, haar mond halfopen. Er gaat een onnatuurlijke rilling door je heen die je botten doet ratelen. Het is de laatste sensatie voordat je lichaam al zijn gevoel verliest. Wat is ze toch mooi…

Dit artikel verscheen eerder ook in de TaTanukiKi-journal.
LVSJK Tanuki : Vereniging van studenten Japanse taal en cultuur aan de Universiteit Leiden