Japan spreekt tot de verbeelding. Niet alleen de natuur en cultuur, maar zeker ook de beschaafde Japanse omgangsvormen en beleefde etiquette zijn vermaard. Hoe heerlijk zou het zijn om in Japan te wonen en dan te werken bij een Japans bedrijf? Mary Halloran vertelt graag over haar ervaringen.

Mijn naam is Mary Halloran, ik ben half Vietnamees, half Iers en geboren en getogen in de Verenigde Staten. Vanwege mijn grote liefde voor anime, manga en games begon ik aan de absoluut pittige studie Japans. Drie jaar later en een bachelor-bul rijker, vertrok ik naar Niigata-prefecture (oftewel, middle of nowhere) om daar Engelse taal te doceren in het kader van het internationale JET Programma. Ofschoon het leven op het Japanse platteland behoorlijk eenzaam kan zijn, koester ik mijn twee Niigata-jaren. Ik schrijf graag over mijn worsteling om het leven als expat vorm te geven in een omgeving die zich niet zo makkelijk als ’thuis’ laat ervaren. Op mijn eigen blog, The Ruby Ronin, vind je dit verhaal en ook mijn ervaringen in bijvoorbeeld China. Dit artikel is door de redactie van Katern: Japan vertaald uit het Engels en hieronder in het Nederlands beschikbaar.

De klok sloeg vijf uur, het was officieel tijd om naar huis te gaan en de werkdag af te ronden.
Alleen… ging niemand naar huis.
Japanse bedrijven maken zich zorgen over Amerikaanse werknemers die rechtszaken tegen hen aanspannen als ze onbetaald moeten overwerken, daarom moeten we om vijf uur verplicht naar huis. Natuurlijk klaagde ik niet. Zoals elke dag sloot ik mijn computer af, pakte mijn portemonnee, boog en kondigde naar mijn collega’s aan:
“O saki ni shitsureishimasu” (ik bied mijn nederige excuses aan omdat ik eerder weg ga).
Waarop zij onmiddelijk antwoordden:
“Otsukaresamadeshita” (we weten dat je moe bent, bedankt voor je inspanningen).
Nadat ik vertrokken was, bleven mijn Japanse collega’s niet tien, of zelfs 30 minuten langer zitten – ze vertrokken niet naar huis voor tien of elf uur ’s avonds.

De afgelopen zes jaar heb ik telkens nederig mijn excuses aangeboden op kantoor, aan de ene kant verteerd door schuldgevoelens dat ik uren eerder naar huis ging dan mijn collega’s, maar aan de andere kant vol verwondering hoe ze zo lang op kantoor kunnen blijven terwijl er zo weinig werk te doen is.
Vandaag, echter, houdt dit alles eindelijk op.
Ik zeg mijn baan bij de Japanse overheid op en ga werken voor een Amerikaanse universiteit. Vandaag heb ik officieel besloten om nooit meer voor een Japans bedrijf te werken.

Japan Droomland

Ik ben van kinds af aan verliefd op Japan. Ik keek anime, speelde videospelletjes, begroef me in de geschiedenis van de samurai – ik was dol op het land. Ik leerde mezelf Japans op de middelbare school en ging door met de studie aan de universiteit. Het was mijn droom om op een dag in Japan te wonen en ik wist dat ik met mijn culturele skills en taalvaardigheden een baan kon krijgen bij een groot bedrijf als Toyota. Hoewel ik van vrienden verschrikkelijke verhalen hoorde over discriminatie en overuren bij Japanse bedrijven, was ik ervan overtuigd dat ik een uitzondering zou kunnen zijn. Ik wist dat ik het zou maken in een Japanse wereld.

Niets zou me echter hebben kunnen voorbereiden op de realiteit van werken bij een Japans bedrijf. Misschien spreek je vloeiend Japans en vraag je je af wat je in godsnaam gaat doen met die vaardigheid. Misschien sta je te popelen om te wonen in het land van anime en robots en reis je de halve wereld over om te zoeken naar werk in Japan. Of misschien heb je gewoon erg veel pech en kom je per toeval terecht bij een Japans bedrijf.

Wereldkampioenen in overwerk

In Japan is het erg gebruikelijk om te werken tot in de kleine uurtjes, ongeacht in welke bedrijfstak je werkt. Werknemers werken vaak veertienurige dagen. Een man gaf toe dat hij wel 100 overuren per maand maakte. In de goede oude tijd (de economische bloeiperiode van de jaren ’80 en ’90) werden overuren daadwerkelijk uitbetaald, maar nu noemen ze het ‘service-overwerk’ of ‘onbetaald overwerk’. Over het algemeen klokken werknemers om vijf uur uit, maar blijven ze tot middernacht omdat het onbeleefd is om eerder weg te gaan dan je baas.

Ze blijven om de ‘wa’, oftewel de harmonie, te bewaren op kantoor. De Japanse maatschappij is erg gericht op de groep, daarom vinden ze het fijn om bij elkaar te blijven en als een team te werken. Het is erg ongemakkelijk om eerder dan je baas of je senpai (collega’s die langer dan jij bij het bedrijf werken) te vertrekken. Als Tanaka-san bijvoorbeeld iedere dag om vijf uur vertrekt, maar alle anderen werken tot tien uur, dan is Tanaka-san egoïstisch en houdt hij geen rekening met zijn collega’s. De enige die wel eerder weg mag gaan, is de buitenlandse leraar Engels, omdat hij of zij niet wezenlijk deel uit maakt van het team – maar dat is een verhaal voor een andere keer.

“Productivity doesn’t matter, so don’t work so hard”

Tenzij je een start-up lanceert (wat Japanse mensen niet doen, slechts 3% van de bevolking is ondernemer, vergeleken met 13% in Amerika), is het mij een raadsel hoe je genoeg werk zou kunnen hebben om het elke dag veertien uur vol te houden.

De waarheid? Er is eigenlijk niet genoeg werk te doen tot middernacht. Omdat Japanse werknemers de harmonie dienen te bewaren en zich daarom verzoenen met het werk tot het einde van hun shift, spreiden werknemers hun taken meestal over de dag uit en werken ze met een slakkengang. Het is niet ongebruikelijk dat de Japanners een of twee uur nodig hebben om een ​​e-mail te verzenden of een week besteden aan het maken van een eenvoudige PowerPoint-presentatie. Het is daarom geen wonder dat de Japanse arbeidsproductiviteit in vergelijking met die van de Verenigde Staten slechts 61% bedraagt.

Bovendien is Japan niet op verdienste gebaseerd, dus zelfs als je hard werkt en resultaten boekt, zul je niet worden beloond. Salarisverhogingen en promoties zijn gebaseerd op hiërarchie en toewijding aan het bedrijf. Met andere woorden, je krijgt een echte salarisverhoging nadat je ergens tien tot twintig jaar werkt. Dit is de reden waarom Japanse werknemers zelden van bedrijf veranderen en vaak hun hele leven bij dezelfde organisatie werken.

Vette bonussen en baanzekerheid

Veertien uur per dag werken, laat op je werk blijven zonder reden en niet beloond worden voor je harde werken? Ik weet het, dat klinkt afschuwelijk – maar het is niet helemaal hopeloos.

Bij een Japans bedrijf word je waarschijnlijk nooit ontslagen. Zelfs als je slecht bent in je werk en de helft van je werkdag slapend doorbrengt, ben je nog steeds een deel van de grote bedrijfsfamilie en gaat het bedrijf voor je zorgen. De retentiegraad bij Japanse bedrijven is veel hoger dan in andere ontwikkelde landen; echter, de weinige werknemers die zijn ontslagen door hun bedrijf nemen dat heel zwaar op, soms tot zelfmoord aan toe. In Japan betekent ontslag hetzelfde als verstoten worden door je ouders – en omdat je je hele leven voor hetzelfde bedrijf hebt gewerkt, is het moeilijk om ergens anders opnieuw te worden ingehuurd.

De Japanse bonus is een leuk extraatje. Als je de Japanse salarissen bekijkt, merk je dat die erg laag zijn. De gemiddelde 35-jarige man verdient slechts 3.500.000 yen per jaar (dat is ongeveer 27.500 euro met de huidige wisselkoers), en hoewel het leven in Tokyo ook weer niet zó duur is, liggen de salarissen nog steeds ver onder hun Amerikaanse tegenhangers (ongeveer 45.000 dollar per jaar, wat een fabeltje lijkt want slechts een paar van mijn vrienden verdienen dit echt, maar toch ..) Vrouwen zijn zelfs slechter af in Japan: een 35-jarige Japanse vrouw verdient jaarlijks aanzienlijk minder dan 2.900.000 JPY (dat is ongeveer 22.800 euro tegen de huidige wisselkoers). Als je vrouw bent, krijg je automatisch minder, maar ook dat is een heel ander onderwerp..

Hoe dan ook, de bonus maakt het verschil. De gemiddelde Japanse werknemer ontvangt twee bonussen per jaar (één in januari en één in juni) die samen een half jaarsalaris waard kunnen zijn. Veel van mijn Japanse collega’s hebben toegegeven dat ze zonder hun halfjaarlijkse bonus niet de eindjes aan elkaar kunnen knopen. Helaas, door de aanhoudende economische recessies in Japan, nemen deze bonussen met het jaar af. De buitenlandse leraar Engels ontvangt deze bonus trouwens meestal niet.

Neem nooit vrij, ook al ben je ziek

Mijn collega kwam met een masker op kantoor. Hij had geen stem, rilde van de koorts en kon alleen kort en zacht communiceren – maar hij wilde aan zijn collega’s en baas bewijzen dat hij toegewijd was aan zijn werk. Hij was absoluut te ziek om te werken. Later die dag ging hij tijdens zijn lunchpauze naar het ziekenhuis en kreeg een IV-transfusie. Hij keerde twee uur later terug naar het werk en bleef tot elf uur ’s avonds.

En niet heel verrassend, de volgende dag waren mijn Amerikaanse collega en ik besmet met hetzelfde virus. Toch was het de moeite waard, omdat hij aan zijn baas en de rest van ons bewees serieus bezig te zijn met zijn werk – of zoiets dergelijks.

In principe gebruiken Japanse mensen hun betaald of ziekteverlof niet. Nooit. Zelfs premier Abe smeekt het Japanse volk een pauze te nemen van hun extreme werkschema, en nam onlangs een wet aan die hen dwingt om betaald ziekteverlof te nemen. We zullen zien of het werkt.

Uiteindelijk een doodlopende weg

Zoals het moeilijk is om geaccepteerd te worden in de Japanse cultuur, is het net zo moeilijk om volledig geaccepteerd te worden door een Japans bedrijf.

De meeste Japanners behandelen hun buitenlandse werknemers als uitzendkrachten, wat betekent dat ze niet als “echte” werknemers worden beschouwd en dat ze zelden de mogelijkheid krijgen om promotie te maken. Op mijn huidige werk in Amerika hebben de “chuzaiin” (het personeel dat vanuit het hoofdkwartier in Japan wordt gestuurd) een volledig gedekte ziektekostenverzekering, geen belastingplicht (wij zijn ingehuurd als zelfstandigen en betalen dus meer belasting), recht op een maandelijkse toelage van 3.000 dollar voor de ‘problemen’ die het in het buitenland wonen met zich mee brengt en  belangrijker nog, kans op promotie.

Het lokale personeel (ook bekend als de Amerikanen) geniet geen van bovenstaande voordelen. We hebben geen voordelen, geen belastingvrijstelling, geen maandelijkse toelage (ze zullen ons zelfs niet helpen om het parkeergeld van 100 USD / maand te betalen) en, omdat we lokaal zijn aangenomen (en niet door het hoofdkantoor in Tokyo), zullen we nooit in staat zijn om managementposities binnen de organisatie te bereiken of in rang te stijgen.

Hoewel mijn vorige Japanse bedrijf in Shanghai niet zo wreed was (we kregen tenminste toelagen, vergoeding voor transportkosten en gelijke belastingplicht), was het nog steeds belachelijk moeilijk om in het bedrijf op te klimmen en het was moeilijk om me voor te stellen waarmijn carrière bij het bedrijf heen zou gaan – als het zelfs maar ergens toe zou leiden.

Werken in een Japans bedrijf lijkt misschien een goede match als je Japans spreekt, maar gezien de sterk verschillende werkculturen en het feit dat je een buitenlander bent in een Japanse wereld, wil je misschien eens naar andere opties kijken.

Hoewel het enigszins overdreven, is het Japanse drama Hanzawa Naoki (het verhaal van een Japanse bankier die een uitstapje maakt naar de wereld van de Japanse zakelijke politiek) een goede weerspiegeling van de Japanse werkcultuur. Als je als Hanzawa kunt zijn en alles wat hij moet doen voor lief kunt nemen, dan feliciteer ik je van harte. Ik denk dat je het dan in de Japanse wereld kunt redden.

Voordat je bij een Japans bedrijf gaat werken, moet je heel goed nadenken over je toekomst en waar je naartoe wilt met je carrière. Het spijt me om afscheid te nemen van mijn Japanse collega’s, maar het is tijd om vooruit te kijken en na te denken over de toekomst!

Heeft iemand anders problemen gehad met het werken voor Japanse bedrijven of andere buitenlandse bedrijven in het algemeen? Welke verschillen heb je gemerkt tussen oost en west?

Dit artikel verscheen eerder in het Engels op de blog van ‘Ruby Ronin’ Mary.
The Ruby Ronin : Connecting China, Japan, and the World