‘Was je handen stuk!’ – de premier van Nederland is inmiddels onlosmakelijk verbonden met deze dringende suggestie. Anderhalvemetersamenleving is verkozen tot het woord van het jaar 2020. Er worden tal van maatregelen uitgevaardigd om de rappe verspreiding van het corona-virus tegen te gaan. Maar eigenlijk zou een gedragsverandering bij mensen moeten kunnen volstaan, toch? Laten we weer eens kijken naar Japan.
De Japanse hoofdstad Tokyo werd dit corona-jaar gekozen als de meest leefbare grote wereldstad. Het in New York gevestigde financiële blad Global Finance publiceert jaarlijks een lijst van de beste steden ter wereld om in te wonen. Dit jaar kun je nergens beter wonen dan in Tokyo. Er zijn meerdere initiatieven die dit soort ranglijsten publiceren en ofschoon Japanse steden het over het algemeen goed doen, bezetten ze meestal niet de eerste plaatsen. Dat heeft te maken met hoge kosten van levensonderhoud en – het zijn immer westerse lijstjes, opgesteld door westerse ogen – waargenomen belemmeringen voor maatschappelijke integratie. In het huidige onderzoek werd beoordeeld op acht criteria: economische kracht, onderzoek en ontwikkeling, culturele interactie, leefbaarheid, milieu, toegankelijkheid, BBP per hoofd van de bevolking en – NIEUW! – COVID-19-sterfgevallen per miljoen mensen in het land. Dit laatste criterium werd dit jaar toegevoegd omdat het leven tijdens een pandemie zeker invloed heeft op dagelijkse zorgen in hoofden van mensen.
Global Finance gaf in haar beoordeling aan dat Tokyo over het algemeen relatief goed scoort in de meeste statistieken, maar dat de extra nadruk op de gezondheidstoestand van haar burgers de doorslag gaf. Japan kent opmerkelijk weinig COVID-19-sterfgevallen voor een land met een zo grote populatie. Met, op moment van schrijven, officieel ruim 191.000 besmettingen en 2600 sterfgevallen doet het land het beter dan veel andere. Hier zijn de cijfers aanzienlijk hoger – 653.000 besmettingen, 10.000 mensen overleden.
Omgekeerd heeft het hoge dodental tijdens de pandemie in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten de totale scores van Londen en New York aanzienlijk doen dalen. Zodra een vaccin aanslaat zou de eerste plaats dus best wel weer verlaten kunnen worden, maar tot die tijd is het in Tokyo goed toeven, aangezien de grootste (of bijna-grootste) stad van de wereld erin slaagt om het aantal besmettingen relatief laag te houden, zelfs zonder dat het nodig is om levensstijl-ontsporende lockdown-bevelen uit te voeren.
Levensstijl-ontsporende lockdown-bevelen..
In de ogen van een aantal Nederlanders had dát het woord van het jaar moeten worden. Met geschreeuw en gekletter met potten en pannen tijdens belangrijke informatiemomenten vonden zij dat dat duidelijk gemaakt moest worden. Nederland gaat in de volgende fase van lockdown en ook de ons omringende landen zien zich gedwongen om vergaande maatregelen te treffen. Lockdownregels zijn er genoeg, maar je eraan houden blijft lastig. Waarom? Journalist en eindredacteur Wim Kopinga doet dat op 17 december op de NOS-website uit de doeken en geeft weer wat Lars Tummers, hoogleraar bestuurs- en organisatiewetenschap aan de Universiteit Utrecht duidt als cognitieve dissonantie: “Je zoekt de gaatjes op binnen de geest van de regels, je weet dat je gedrag niet helemaal in orde is, maar maakt jezelf wijs dat het tóch kan.” Individuele behoeften en verlangens zet je hier zomaar niet opzij.
..Of gezamelijke gedragsverandering
Natuurlijk worden er in Japan ook maatregelen vanuit de overheid genomen. Deze betreffen vooral logistieke en economische zaken. Het land had zich bovendien verheugd op het gastheerschap van de Olympische en Paralympische Zomerspelen en heeft daarvoor torenhoge extra investeringen gepleegd, waarvan het nog echt de vraag is of die terugverdiend zullen kunnen worden.
Het diepgewortelde groepsgevoel van Japan zorgt er echter voor dat men – zeker in tijden van nood – niet uit de individuele band springt. Illegale feesten in een tunnelbuis of in het bos? Ze piekeren daar niet over. Afstand houden? Het land van de mondkapjes zoende al niet drie keer op de wang. Japan is al veel langer gewend aan het inschikken van individuele verlangens als het even niet uit komt. Het in de rij staan zorgt voor een goede doorstroming op de perrons. Weten ze. Empirisch vastgesteld, waarom dan dus voordringen of je eigen zin kost wat kost doordrijven? Ook als je zelf niet perse ziek wordt van een besmetting moet je het toch voorkomen ten gunste van de ouderen die er wel problemen mee zullen krijgen. Als dat al geen nobel eigen ethisch baken is, werd het in elk geval eeuwen geleden met onder meer het confucianisme vanuit China overgenomen. Generaties lang is dit bewustzijn ingesleten en overgedragen. Daar hoeft een overheid niet op te hameren in Japan.
In een eerder artikel bespraken we Japanse contouren voor een anderhalve-meter samenleving hier. Daarin vooral ook aandacht voor het welhaast vanzelfsprekende hoge niveau van persoonlijke verzorging. In Japan worden handen al vaak gewassen. Veel en vaak. Niettemin investeert de overheid in tijden van corona in extra campagnes om de noodzaak vooral ook bij kinderen nog duidelijker te maken. Twintig seconden en grondig. Twee keer happy birthday zingen tijdens het schrobben.
15 oktober: Global Handwashing Day voor betere hygiëne
Als het aan Japan ligt is 15 oktober de dag om kinderen van de hele wereld de principes van goed handen wassen bij te brengen. Dit initiatief werd (overigens pre-corona!) in 2009 genomen door het Japan Committee for UNICEF met als doel het bevorderen van goed handen wassen en het vergroten van het bewustzijn over het probleem van jonge kinderen die wereldwijd sterven aan te voorkomen ziekten. Handen wassen met zeep is een effectieve manier om de verspreiding van ziekten en aandoeningen zoals diarree, longontsteking, influenza- én nu corona-virusgevolgen te voorkomen. Eenvoudig en effectief.
Onderdeel van dit project is een “wasdans” van choreograaf Kaiji Moriyama. De dans laat kinderen zien hoe ze – in slechts 20 seconden – hun handpalmen, nagels, vingers en polsen goed kunnen wassen. De dans heeft bijna geen verbale instructie, maar door simpelweg de stappen te volgen, leren kinderen goed handen wassen terwijl ze ook plezier hebben.
Was je handen stuk!
Premier Rutte zegt dat vaak en indringend en meestal niet op tijdstippen dat kinderen voor de buis zitten. Die redden zich echter wel op school, of nu even thuis, met Happy Birthday (2x), bovenstaande Handwashingdans of soortgelijke instructies van Woezel en Pip en K3.
Rutte richt zich wellicht ook meer tot volwassenen. Dat die zich met name de handen stuk moeten wassen. Zich tijdens de handeling ook bewust worden van de noodzaak van dit gedrag. Gedrag dat jezelf schoonhoudt, maar vooral ook voor anderen een wereld van verschil kan maken. Goed gedrag moet je zeker en dringend adviseren, maar ook voordoen. Japan heeft daar een sterke traditie in: stickers, filmpjes, aanplakborden en overige boodschappen in de openbare ruimte helpen al jaren bij onder meer het inzamelen en scheiden van afval, respectvol gedrag in trein en bus, spelregels in de supermarkt. Subtiel wordt voorgedaan wat er van je verwacht wordt. Iedereen is concreet op de hoogte van het nemen van verantwoordelijkheid voor de groep.
Wie zich te groot voelt voor de Unicef-dans en deze niet gaat aanklikken, kan zich uitstekend geholpen zien door de onweerstaanbare Handwashdance, die NHK, de nationale omroep, tijdens de crisis voortdurend aanreikt op haar Japanse en internationale zenders.
