Japanse supermarkten zul je, zoals Nederlandse winkels in de herfst, niet betrappen op een aantrekkelijk geprijsde zak appelen. Integendeel: veel soorten fruit worden niet alleen het hele jaar door per stuk en verpakt in een schuimjasje verkocht, maar in verreweg de meeste gevallen ook nog eens voor een prijs die niet alleen zuinige Nederlanders zal doen schrikken. 600 yen (ruim 4,50 euro) voor één appel? Slik.
Voor die hoge Japanse fruitprijs zijn meerdere redenen aan te wijzen, maar de belangrijkste is toch wel de beperkt beschikbare ruimte om fruit (en ook groente) op te verbouwen. Japan is dan wel een uitgestrekt land, maar bijna 80 procent van het landoppervlak is bergachtig, wat betekent dat alles op de 20 procent overgebleven grond moet gebeuren. Weilanden en boomgaarden leggen het daarbij onvermijdelijk af tegen bebouwing, want voedsel kun je, in tegenstelling tot woon- en werkruimte, importeren. En wat van ver moet komen, is in de regel duurder dan wat lokaal wordt verbouwd.
Het bergachtig karakter zorgt ervoor dat Japan van huis uit vooral een land van paddenstoelen is. Nergens ter wereld zoveel verschillende soorten. Inheems (of lang geleden overgevaren vanuit Korea en China) fruit is er ook, maar het gaat dan vooral om bessen en klein fruit. Waar het gecultiveerde vlakkere land over gaat naar het bos en de bergen vinden we fruitbomen. Die staan niemand in de weg. De bomen dragen ume-pruimen, kaki of persimmons, nashi-peren, kinkan, die we hier kennen als kumquats. Momo-perziken, yuzu-citrusvruchten en natuurlijk de wereldberoemde Japanse mandarijn. Ook in Nederland laten we in dit jaargetijde de satsuma-appeltjes-van-oranje graag met de pakjesboot komen.
Dit stamfruit moet nagenoeg allemaal met de hand geplukt worden, alleen de ume kunnen op het juiste moment van de boom geschud worden. Bomen staan niet in een gaard, maar verspreid in dit satoyama-landschap. De yuzu, met een van de meest herkenbare geuren van Japan, heeft zelfs doornen van een vinger lang. Dat is geen kwestie van in de boom klimmen, dat moet verschrikkelijk voorzichtig en met leren mouwbeschermers gebeuren. Dat maakt het fruit even kostbaar als in Nederland de kersen.
Japanners zijn ook dol op meloen en vooral ook op aardbeien. Ofschoon ze in smaak en grootte zeer verschillen, hebben ze gemeen dat er veel ruimte nodig is om knappe vruchten te verbouwen. Een meloen heeft tien maal zoveel blad als vruchten. Aardbeien dragen maar een korte periode in het jaar en nemen daarna als vaste planten alleen maar ruimte in.
Verantwoord snacken
Naast inheems fruit houdt Japan ook van fruit van elders. Daar horen de al eerder genoemde aardbeien bij die tijdens de Meiji-periode (1868-1912), dus enige tijd voor Wimbledon, geïntroduceerd werden. Verrassend genoeg heeft het land van de sakura-kersenbloesem geen traditie in het eten van kersen. De kersenbomen waar het land vol van tjokt zijn sierbomen. Pas in het kielzog van de aardbei kwam de kers naar Japan. Nog recenter kwamen de druiven, vijgen, kiwi en zelfs de appel binnen om te blijven. Elke fruitschaal of lunchtrommel in Nederland heeft een appel. Vanzelfsprekend want lekker, fris en rinzig, lang houdbaar en niet te duur. In Japan is dat anders.
Fruit van eigen bodem is in Japan dus niet goedkoper – bij lange na niet. De meeste Japanse fruitboerderijen voor aardbeien, meloenen, druiven etc. zijn minder dan één hectare groot. Door de beperkte ruimte die Japanse fruit- en groentetelers hebben is de oogst beperkt. Stamfruit staat veelal verspreid en moet met de hand worden geplukt. Om de fruitteelt rendabel te maken, verkopen deze boeren hun waar duur.
De Nederlandse consument zou zonder te twijfelen voor importfruit kiezen, maar in Japan ligt die keuze veel minder voor de hand. Het eten van fruit heeft in Japan een andere beleving. De fruitcultuur is in de loop van de eeuwen anders tot stand gekomen.
Watersnoep
Tot halverwege de 20e eeuw werd fruit beschouwd als een luxeproduct. Dat begon al in de middeleeuwen, maar kwam tot een hoogtepunt tijdens de Edo-periode (1603-1868). In die tijd was een schaaltje met mizugashi (letterlijk ‘watersnoep’) bij de thee dé manier om je gasten te laten zien dat je de spreekwoordelijke schaapjes een flink eind op het droge had. Fruit maakte, zeker onder minder bedeelde Japanners, zeker geen onderdeel uit van het dagelijks dieet. Die noodzaak was er simpelweg niet: in Japan was, door het vochtige klimaat, onder meer schoon drinkwater ruim voorhanden. De gemiddelde inwoner van één van de smerige middeleeuwse Europese steden zocht daarvoor zijn of haar toevlucht tot fruit.
Pas in de jaren ’50 van de vorige eeuw kwam er, ook als gevolg van de Amerikaanse bezetting na de Tweede Wereldoorlog, enigszins verandering in hoe tegen fruit werd aangekeken, maar dat neemt niet weg dat een mooi stuk fruit nog steeds als een waardevol cadeau wordt beschouwd. Wie op een Nederlandse verjaardag de jarige job meent te kunnen fêteren met een meloen, zal het jaar daarop wel wat goed te maken hebben. Of misschien zelfs, afhankelijk van de vergevingsgezindheid van de gastheer, niet eens meer op een uitnodiging hoeven te rekenen. In Japan kun je echter met een gerust hart met een kunstig ingepakte meloen komen aanzetten – zeker als het er een is van de beroemde fruitwinkel Sembikiya.
Luxefruit
Sembikiya is leverancier van luxefruit depuis 1834. Zoals de winkel het zelf op wonderlijke wijze zegt: ‘Sincerity is delivered by a seasonal gift.’ Buzzfeed nam in 2013 een kijkje. Hoewel het ene stuk fruit nog mooier is dan het andere, is de suikermeloen toch wel het absolute topstuk uit de collectie. Wie geluk heeft, betaalt ‘slechts’ 14.000 yen (bijna 110 euro) voor een exemplaar. Buiten het seizoen is die prijs, zoals hiernaast te zien, nog veel hoger. Maar dan heb je ook wat: de suikermeloenen van Sembikiya worden uitsluitend geteeld in de prefectuur Shizuoka, vaak de ‘Japanse Rivièra’ genoemd vanwege het grote aantal zonuren en het zachte klimaat. Bovendien wordt ervoor gezorgd dat de meloenen niet op de grond hangen. En om een bepaald watergehalte te kunnen garanderen is de temperatuur, door inzet van airco’s in de zomer en verwarming in de winter, het hele jaar door gelijk. Alsof dat nog niet genoeg is, worden de meloenen regelmatig gemasseerd, om de perfecte ronde vorm en juiste verdeling van vocht te garanderen. Zo bezien is een prijs van 110 euro per stuk eigenlijk wel gerechtvaardigd – ook vanuit zuinig Nederlands perspectief.
Leuk bericht! Goed geschreven en erg vermakelijk.
Hallo Tom,
Een aanbieding van 2 Okashi meloenen kocht ik.
De smaak was zo chemisch, dat ik ze in de groenbak heb moeten gooien.
Hoe kan dit? Heeft dit te maken met douanehandelingen, waarbij fruit met chemicaliën wordt bespoten (ik heb dat wel eens gezien, de grote containerdeuren gaan open en mannen in beschermde kleding spuiten dan iets naar binnen om rot of ongedierte tegen te gaan!)? Het vruchtvlees was vreselijk !! Door en door chemisch smaakje! Of gebruikt de Japanse fruitteler vanwege de gebrekkige ruimte veel gif of groeihormonen? Ik zou graag jouw idee hierover willen horen? Alvast bedankt, en warme groet, Liza Albers
Hoi Liza!
Goede vraag! En jammer van de meloenen.
We zijn geen fruitexperts, maar online vinden we dat meloenen van nature verschillende chemische verbindingen bevatten die hun smaak en geur bepalen. Dat kan voor een chemische smaak zorgen, zeker als de meloen niet volledig rijp is. Het kan ook zijn dat ze behandeld zijn met middelen om ze sneller te laten groeien of juist goed te houden op reis naar het land van bestemming. Japan stond in elk geval rond de millenniumwisseling negatief bekend om overmatig gebruik van pesticiden (wat voor veel Japanners ook een reden is om veel fruit te pellen dat we hier met schil eten).
Het is wel de vraag of dat ook jouw meloenen parten heeft gespeeld, want Okashi’s komen niet altijd uit Japan – op dit moment vind je ze onder meer uit Spanje in de winkels. Of stond het er specifiek op?