Wanneer je naar Japanse televisie kijkt, kun je vaak niet om de ondertitels heen. Letterlijk, want met name bij talk- en spelshows zijn de karakters vaak kleurrijk, en zo groot dat ze soms wel de helft van het beeld in beslag nemen. In principe erg handig voor doven en slechthorenden, ware het niet dat de ondertitels niet voor hen bedoeld zijn. Maar voor wie dan wel?
De kleurrijke karakters die voortdurend in beeld flitsen, staan internationaal bekend als ‘open captions’: ondertiteling die door de producent van een programma tijdens het editen wordt toegevoegd, en niet is uit te schakelen. Ze zijn altijd zichtbaar, vandaar ‘open.’ In Japan zijn ze beter bekend onder de naam ‘telop’: een samentrekking van Television Opaque Projector, de apparatuur die hiervoor gebruikt werd voordat beeldmateriaal digitaal te bewerken was.
Daartegenover staan de closed captions, vaak afgekort als CC, bedoeld voor doven en slechthorenden, of als ondersteuning voor wie een taal nog niet machtig (genoeg) is. Deze zijn standaard onzichtbaar, dus ‘closed’. Je vindt ze op de lineaire televisiezenders, maar on-demand streamingplatformen als Netflix en YouTube bieden ze ook aan. Japanse ondertitelaars moeten zich daarbij houden aan maximaal twee regels van vijftien karakters, om het voor alle kijkers en op alle soorten schermen leesbaar te houden. Daardoor moet het gesprokene soms iets versimpeld worden, maar in principe geven de ondertitels behoorlijk accuraat weer wat wordt gezegd.
‘Impact captioning’
Bij de de open captions is dat echter heel anders. Taalwetenschapper Joseph Sung-Yul Park muntte in 2009 de term ‘impact captioning’: hem viel op dat televisiemakers in zowel Korea als Japan de neiging hebben nogal selectief te ondertitelen. Vaak is dat relatief onschuldig; wanneer in kookprogramma’s, een geliefd genre in Japan, iemand een lokale specialiteit krijgt voorgeschoteld is die meestal en in koeienletters ‘うめえええええええ (umeeeeeeeee), een spreektaalversie van umai, oftewel ‘heerlijk’. Of iets is すげえええええええ (sugeeeeeee), sugoi, oftewel ‘knap’, ‘gaaf’ of ‘indrukwekkend’. Punchlines van komieken worden ook vaak op die manier groot ondertiteld, en krijgen zo meer impact.
Maar soms zijn de open captions ook wat minder onschuldig. In actualiteitenrubrieken kunnen de programmamakers namelijk ook via telop weergeven wat zij beschouwen als de belangrijkste takeaway van een item. Onderzoeker Kaoru Shitara concludeerde in 2012 dat de open captions van publieke omroep NHK sinds de jaren ’60 behoorlijk veel gekleurder zijn geworden, en steeds vaker gebruikt worden om kijkers een programma in te zuigen. In een kleinschalig onderzoek lieten proefpersonen bovendien weten de ondertitels niet heel bewust te lezen, maar zich wel altijd te herinneren wat er door het beeld flitste.
Gebrek aan regels voor Japanse televisie
Op het gebied van open captions ontbreekt het aan specifieke regels. Japanse zenders moeten zich natuurlijk wel houden aan bepaalde fatsoensnormen, en hebben dat ook beloofd, maar over dit soort sturing van het publiek meldt die gedragscode niets. Terwijl er dus al sinds de jaren ’60, en sinds de late jaren ’90 bovendien intensief, gebruik wordt gemaakt van ondertitels. Zoveel zelfs dat jongere generaties Japanners in enquêtes aangaven dat de kijkervaring zonder impact captioning een stuk minder is.
Zo lang de programmamakers zich houden aan een aantal vuistregels – de tekst bijvoorbeeld niet te dicht bij het gezicht van de sprekende persoon plaatsen – is het een handige manier om een bepaald punt te benadrukken. Maar hoewel alleen complotdenkers er massale beïnvloeding van de televisiekijker in zullen zien, kan iets meer regelgeving op het gebied zeker geen kwaad.
Ondertiteling in een andere taal
Programma’s in andere talen ondertitelen is iets waar alleen de zakken van techbedrijven als Netflix en Google diep genoeg voor zijn. Voor de overgrote meerderheid van de Japanse programma’s is dan ook geen ondertiteling beschikbaar. Al is het internationale en Engelstalige platform NHK World, met ook Engels gesproken shows als Begin Japanology, een prettige uitzondering op de regel. Toch gaan daarvoor wel al jaren stemmen op: buitenlanders die in Japan neerstrijken zonder kennis van de taal zullen nog geen regulier nieuwsitem kunnen volgen. In het geval van bijvoorbeeld een natuurramp, die in Japan vaak voorkomen, kan dat behoorlijk gevaarlijk zijn.
Al is het maar omdat de steeds grotere open captions vaak overlappen met de closed captions, waardoor doven en slechthorenden in het gedrang komen. Immers, enkel de gedramatiseerde tekst is nog altijd niet genoeg om een item goed te kunnen volgen. Als je Japans wil leren door het tegelijk te horen en lezen, schakel je daarom beter de closed captions in – en hoop je op niet al te veel enthousiaste kreten te groot in beeld.
8 september 2020