Een hapklare definitie van otaku is een persoon met een obsessieve interesse in anime, manga en videogames. Ondanks dat dit niet per se onjuist is, wil ik in dit tweedelige artikel uiteenzetten hoe de relatie tussen otaku en animanga tot stand is gekomen. Hierin volg ik twee prominente Japanse denkers op dit gebied: Eiji Otsuka en Hiroki Azuma.
In het essay Sekai to Shukou: Monogatari no Fukusei to Shouhi (‘De Wereld en Variatie: Het Herproduceren en Consumeren van Narratieven’, 1989) ontwikkelt antropoloog Eiji Otsuka een theorie over de manier waarop de Japanse massaconsumptiemaatschappij destijds omging met media. In het verlengde van de Franse filosoof Baudrillard stelt Otsuka dat mensen in moderne samenlevingen niet meer geïnteresseerd zijn in het consumeren van fysieke goederen met een gebruikswaarde, zoals Marx halverwege de negentiende eeuw theoretiseerde. In plaats daarvan worden producten geconsumeerd als ‘tekens’ die alleen waarde hebben binnen een overkoepelend systeem.
Om zijn theorie kracht bij te zetten, geeft Otsuka het voorbeeld van Bikkuriman Choco, een uiterst gewild snoepgoed onder Japanse kinderen aan het einde van de jaren ‘80. Elk snoepje bestond uit een stuk chocolade en een sticker van een Bikkuriman-personage. Hoewel ze er ongetwijfeld van gesmuld hebben, was de chocolade zelfs een extra en zeker niet de reden waarom ze zo graag Bikkuriman Choco wilde hebben. Het ging hen juist om het verzamelen van de stickers.
Op het eerste gezicht is het verzamelen hiervan hetzelfde als de flippo’s in zakken Smith’s chips waar ik als kind in geïnteresseerd was. Een belangrijk verschil met de Bikkuriman-stickers is echter dat elke sticker een fragment van een verhaal vertelde. Als op sticker 61 een gevecht tussen een held en een schurk werd afgebeeld, wist een verzamelaar dat op sticker 60 werd uitgelegd hoe dat gevecht was ontstaan en op sticker 62 de uitkomst van het gevecht afgedrukt stond. Elke sticker diende als een aflevering (een zogenaamd klein narratief) om het grote verhaal (metanarratief) te kunnen vertellen. Natuurlijk werken niet alleen manga- en anime-, maar ook veel drama-series nog altijd volgens dit principe.
Ondanks dat er ongetwijfeld Bikkuriman-otaku waren die zoveel mogelijk probeerden te verzamelen van het Bikkuriman-merk, is de trend hier een obsessieve interesse in het overkoepelende metanarratief. Een belangrijke ommekeer vond plaats halverwege de jaren ‘90, waar ik de volgende keer over vertel.
Op de foto: Bikkuriman-stickers (© Kinuyo)
22 mei 2013