Het is warm in Nederland, de afgelopen weken. Heel erg warm. Maar waar deze temperaturen voor ons behoorlijk zeldzaam zijn, schrikken Japanners er al lang niet meer van terug. Integendeel: in het grootste deel van Japan is het de hele zomer warmer dan 30 graden. Dat vroeg, zeker in vroeger tijden, om creatieve oplossingen. Uchimizu is er daar één van.

Tegenwoordig beschikken Japanners over airconditioning in huizen, auto’s, treinen, kantoorgebouwen en in winkels. En ook wanneer ze zich onverhoopt toch buiten het bereik van een airco moeten begeven, zijn er allerlei handige oplossingen, zoals ademende kleding of zelfklevende cooling pads voor daaronder. Menig Japanner gaat daarmee ook in deze temperaturen gewoon in lange broek, met lange mouwen of zelfs in een driedelig pak de straat op. Hoe anders was dat vroeger, toen het ook al warm werd maar al dit vernuft nog niet voorhanden was. Natuurlijk waren er waaiers, en kon er in water verkoeling worden gezocht, maar een andere, hele belangrijke manier om de temperatuur wat te doen dalen, was uchimizu. Letterlijk: ‘het slaan van water’.

Uchimizu kent oorsprong in shinto

Loop door een willekeurige Japanse stad in de zomer, en je komt gegarandeerd mensen tegen die ermee bezig zijn: water uitgieten over de gloeiend hete stoep of straat voor of achter hun huis. De traditie vindt zijn oorsprong in shinto, de oorspronkelijke godsdienst van Japan, waarin reiniging met water een belangrijke rol vervult. Maar anders dan bij harae, het handen wassen en mondspoelen vóór het betreden van een shinto-schrijn, of shubatsu, het strooien van zout door onder meer sumo-worstelaars, heeft uchimizu ook nog praktisch nut: het water op de hete stenen verdampt en verlaagt daardoor de temperatuur van het oppervlak en de lucht erboven. Bovendien duurt het langer voor de zon het natte oppervlak weer heeft opgewarmd. Door regelmatig nieuw water uit te gieten blijft het aangenaam koel.

Natuurlijk zijn er ook wel wat tegenwerpingen tegen deze natuurvriendelijke manier van verkoelen. Zo is de hele dag door kraanwater gieten natuurlijk helemaal niet goed voor het milieu. Japanners worden daarom opgeroepen om, wanneer ze uchimizu bedrijven, gebruik te maken van water dat niet ook geschikt is voor consumptie. Opgevangen regenwater is een optie, of gebruikt badwater (wat misschien vies klinkt maar dat niet is, aangezien Japanners in de regel alleen gewassen in bad gaan). In grote steden zijn, voor wie geen bad of regenton heeft, daarom op verschillende plekken tappunten met ongefilterd water ingericht.

De buren een handje helpen

Dan is er nog het probleem dat uchimizu zich totaal niet leent voor inzet binnenshuis. Wie driehoog op een appartement ter grootte van zes tatami-matten leeft, heeft er dan ook niks aan. Toch kun je dat ook anders zien. Wie op de begane grond van datzelfde appartementengebouw leeft, helpt met het natmaken van de stoep voor de ingang zowel zijn bovenburen (die hoeven, als ze naar buiten gaan, door minder meters hitte) als de bewoners van het aangrenzende gebouw. Uchimizu is in die zin net als het sneeuwvrij maken van het trottoir: als je dan toch bezig bent, pak je net zo makkelijk even de stoep voor het huis van de buren mee. Waarschijnlijk bewijzen die dan een dag later deze dienst terug.

Uiteraard wenden ook Japanners zich in tijden van extreme hitte ook en vooral tot airco, en is uchimizu misschien niet meer dan een druppel op de gloeiende plaat. Maar alle kleine beetjes helpen, vinden ook de Japanners: de vele natte stukken stoep en grootschalige uchimizu-ceremonies zijn het bewijs.