Tot het einde; Ryuichi Sakamoto

In 2016 voerde ik voor mijn eindexamen muziek Ryuichi Sakamoto’s Merry Christmas, Mr. Lawrence op in de aula van mijn oude middelbare school. Ik wist toen vrij weinig van Sakamoto af. Het is een nummer dat mijn vader mij had laten horen en ik tijdens de kerstvakantie had leren spelen. Ik was mij er vaag van bewust dat het uit een film met David Bowie kwam, maar dat was het ook wel. Ik wist zeker niet dat de Japanse muziek mij uiteindelijk bij de studie Japans zou brengen, en wat voor een grootse wereld van muziek er schuilde achter Ryuichi Sakamoto.

Ryuichi Sakamoto overleed in maart 2023 na een lange strijd met kanker. Zijn carrière begon met het experimentele album Thousand Knives of Ryuichi Sakamoto; het eerste album in een lange rij van elektronische én instrumentale albums en soundtracks. Bijzonder is hoe Sakamoto zich nooit tot slechts één genre limiteerde. In zijn vroege jaren was hij lid van de band Yellow Magic Orchestra, die constant experimenteerde binnen de elektronische popmuziek. Dit gevoel van ontdekking en experimenteren heeft hij nooit meer losgelaten. Van de trance-opwekkende gitaarsolo’s en elektronische tonen op Thousand Knives en de grootse strijkers op The Last Emperor, tot de zachte pianotonen op Merry Christmas, Mr. Lawrence die je als sneeuwvlokken toedekken en je tot rust laten komen; Sakamoto’s werk is bijna alomvattend.

Voor de mensen die nog niet bekend zijn met zijn werk heb ik vijf albums op chronologische volgorde gezet, om zo kennis te maken met Sakamoto zelf en zijn muziek. Hierbij staan korte beschrijvingen van de albums en de context, maar de muziek spreek voor zich.

Thousand Knives of Ryuichi Sakamoto (1978)

Sakamoto schreef dit album ‘s nachts, terwijl hij overdag door ploeterde als studiomuzikant. Toch kon hij prima werken zonder slaap, zei hij toen. Ondanks dat het album slechts zes nummers telt, is het drie kwartier lang en de muziek is experimenteel en veelzijdig. Schreeuwende gitaren, hypnotiserende synths en magische pianomuziek kan allemaal gevonden worden op dit album. Het is misschien niet de makkelijkste plaat om naar te luisteren binnen zijn repertoire, maar zeker een van de mooiste – en kenmerkend voor de veelzijdigheid van zijn werk.

1996 (1996)

In het westen is Sakamoto wellicht het bekendst van zijn soundtracks, waaronder de met een Oscar bekroonde soundtrack voor The Sheltering Sky en het eerder genoemde Merry Christmas, Mr. Lawrence. Dit album bevat een deel van dit repertoire gespeeld met een kleine bezetting van piano, viool en cello. Laat dit je echter niet doen denken dat deze drie instrumenten eentonige en simpele stukken spelen. Het tegenovergestelde is namelijk waar; de drie instrumenten spelen als bezetenen om elkaar heen, om je mee te sleuren in volle en overtuigende werelden.

Playing the Piano (2009)

Een leidraad binnen Sakamoto’s werk is de akoestische piano. Zelfs binnen de experimentele elektronische werken weet hij zijn piano een plek te geven. Zo begon hij zijn carriere ook achter dit instrument. In 2010 zei hij in een interview bij WNYC radio, “Aziatische muziek heeft Debussy sterk beïnvloed, en Debussy heeft mij sterk beïnvloed. En zo gaat muziek de wereld rond in een cirkel.” Dit album bevat een verzameling van ‘self-covers’ waarin hij zijn beroemdste werk opbreekt, tot alleen de kern overblijft: hij die eenzaam achter zijn piano voor ons speelt.

async (2017)

Kenmerkend voor async is de monoloog uit het boek Het dak van de hemel (1949) van Paul Bowles:

“Because we don’t know when we will die, we get to think of life as an inexhaustible well. Yet everything happens only a certain number of times, and a very small number, really. How many more times will you remember a certain afternoon of your childhood? How many times will you watch the full moon rise? And yet, it all seems limitless.”

De tekst herhaalt zich in meerdere talen in het nummer ‘fullmoon’. De stemmen spreken door elkaar heen onder het gedrang van vervormde synths en heldere pianotonen. Dit sluit naadloos aan bij de grootste orgels, geïnspireerd door Bach, in ‘andanta’. Het album is groots, luid en meeslepend op veel plekken en zelfs verstikkend tijdens de storm van strijkers in ‘async’, maar toch is het album ook op veel plekken intiem. Sakamoto nam dit album op in het dorpje Futaba, dat na de kernramp in Fukushima compleet verlaten was. De dood lijkt dan ook dicht bij deze plaat te staan, want ook de kankerdiagnose die Sakamoto in 2014 kreeg, lijkt door te dringen in de muziek. Het is alsof Sakamoto ons meeneemt naar de grens tussen leven en dood en alle kanten zonder enige vooroordelen voor ons blootlegt.

12 (2023)

Twee maanden voor Sakamoto’s overlijden kwam 12 uit. Na zijn operatie in 2021 hield hij een muziekdagboek bij voor zichzelf, gevuld met flarden improvisatie en kleine composities. Elk nummer is genoemd naar de datum waarop het geschreven is en beschrijft zijn leven van die operatie tot het einde. Elk nummer is anders dan de rest en Sakamoto legt zijn hart bloot. Het enige nummer dat niet op chronologische volgorde staat, is ‘20220304’. Het nummer bevat niks anders dat het eenzame gering van bellen, met de wind en andere menselijke geluiden hoorbaar ver op de achtergrond. Wellicht geeft het de grens aan tussen onze wereld en het hierna, vlak voordat hij die grens passeerde.

In 2022 wenste Sakamoto dat hij tot zijn laatste moment muziek zou kunnen maken net zoals zijn geliefde Debussy en Bach. Hopelijk kan hij rust vinden in het feit dat hem dat gelukt is. En ondanks dat hij er zelf niet meer is, laat hij een ongekende wereld van muziek achter.

tanuki-logo-48Dit artikel verscheen eerder ook in de TaTanukiKi-journal.
LVSJ Tanuki : Vereniging van studenten Japanse taal en cultuur aan de Universiteit Leiden

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *