Bij het bestuderen van Oosterse culturen kom je al snel het concept Oriëntalisme tegen. In eerste instantie refereerde deze term alleen naar het bestuderen van deze Oosterse culturen, maar vanaf 1978 wist wetenschapper Edward Saïd de wetenschappelijke wereld op zijn kop te zetten met zijn boek Orientalism.

In dit boek introduceerde Saïd een nieuw betekenis van het woord Oriëntalisme. Volgens hem – en na zijn publicatie ook voor andere wetenschappers – stond Oriëntalisme voor een bepaald gedachtegoed waarbij de wereld is verdeeld in een Oosten en Westen. Daarbij had het Westen volgens Saïd een machtspositie over het Oosten: een gevolg van de koloniale periode waarin het Westen grote delen van de wereld koloniseerde.

Volgens Saïd bepaalt het Westen hoe het Oosten qua cultuur in elkaar zit, zonder daadwerkelijk in het Oosten na te gaan of dat ook echt zo is. Het berust dus voornamelijk op stereotypes die niet per se kloppen. Oosterse culturen worden daardoor (niet zelden onbewust) minder gelijkwaardig beschouwd en gezien als de “ander”, omdat er wordt gemeten met Westerse normen en waarden als standaard, stelt Saïd.

Ondanks dat Saïd het in zijn boek voornamelijk over de Arabische wereld had, en ondanks wetenschappers die behoorlijk wat kritiek op het boek hadden, heeft het boek invloed gehad op hoe wetenschappers nu over de grens tussen het Westen en het Oosten denken.

Het concept Oriëntalisme is ook van toepassing op Japan, ook al is Japan nooit een kolonie geweest. Sterker nog, het is zelfs zelf ooit een kolonist geweest. Toch bestaat er ook een Oriëntalistisch beeld van Japan. Al sinds de Edo-periode (vanaf 1603) wordt Japan in het Westen voornamelijk geassocieerd met geisha, samurai, en zou de Japanse cultuur er een van schaamte zijn. Als iemand zijn trots gekrenkt zou zijn, zou diegene bijvoorbeeld zogenaamd altijd zijn leven beëindigen middels harakiri: het opensnijden van de eigen buik en onthoofding door een trouwe dienaar. Er zijn ook moderne voorbeelden van: tegenwoordig associeert het Westen Japan voornamelijk met zijn populaire cultuur. Manga, anime, en schattige dingen zoals Hello Kitty spelen hierin voornamelijk een rol.

Maar ook ziet het Westen Japan als het technologisch walhalla vol futuristische apparaten en robots. Deze associatie is dan weer een verlenging van het Oriëntalisme, Techno-Oriëntalisme geheten. Techno-Oriëntalisme verwijst specifiek naar Japan als een land dat zo technologisch vooruit loopt op het Westen, dat het meer een land is vol emotieloze robots en cyborgs dan mensen. Dit zien we dan weer terug in manga en anime. Een aantal voorbeelden hiervan zijn bijvoorbeeld de befaamde manga Astro Boy (1952) van Osamu Tezuka, de film Ghost in the Shell (1995), de film Akira (1988) en een redelijke recent drama, My Girlfriend is a Cyborg (2008).

Er wordt gezegd dat mede door de introductie van een kapitalistisch systeem tijdens de Amerikaanse bezetting (1945 – 1952) Japan technologisch zo vooruit ging lopen op andere landen dat het zelf een cyborg werd, omdat het zijn culturele en traditionele normen en waarden zou hebben verloren. Althans, vanuit Westers perspectief binnen het concept Techno-Oriëntalisme. Zo worden de otaku (nerds die een obsessie hebben met manga, anime, etc.) en de kawaii (schattigheids)cultuur hier als een uiting van deze nieuwe technologische cultuur gezien. Sindsdien zijn dit de stereotypes waarmee het Westen Japan associeert, waardoor Japan wordt gedwongen de rol van de “ander” te vervullen. Ik zal hier een andere keer op doorgaan, maar een snel huidig voorbeeld van Techno-Oriëntalisme is wel makkelijk te vinden. Bekijk maar eens de nieuwe clip van Avril Lavigne, ‘Hello Kitty’. Minna saikou arigatou, kawaii!

Voor meer informatie kun je de boeken Spaces of Identity: Global Media, Electronic Landscapes and Cultural Boundaries en The Uncanny: Experiments in Cyborg Culture openslaan.