Techno-Orientalisme als strategie

Het is alweer even geleden, maar in mijn vorige blog schreef ik over Techno-Orientalisme in de Westerse popcultuur. Hierin ging ik nader in op het feit dat veel Japanse hedendaagse stereotypes worden gebruikt om een exotisch tintje te geven aan bijvoorbeeld muziek en videoclips van Westerse artiesten. Het is makkelijk om te zeggen dat alleen het Westen zich schuldig maakt aan stereotypering van de Japanse cultuur, maar zeker in dit digitale tijdperk, waarin we met een druk op de knop toegang hebben tot verschillende culturen, is iets als Techno-Orientalisme nooit eenrichtingsverkeer. Ik laat in dit vervolgartikel daarom zien hoe de kunstenares Mariko Mori de Japanse stereotypes gebruikt en heeft gebruikt om in het Westen (Amerika en Europa) bekend te worden.

Mariko Mori is een hedendaagse (Japanse) kunstenares en het nichtje van Minoru Mori, de eigenaar van de Mori Building in Roppongi Hills, Tokyo. Ze komt dus uit een rijke familie, iets waar ze tijdens haar opleiding en carrière dankbaar gebruik van heeft gemaakt. Ze begon haar kunstopleiding in Tokyo, maar verhuisde eind jaren tachtig naar Londen om daar verder te studeren. Na haar afstuderen leefde ze korte tijd in New York, maar ze woont tegenwoordig weer in Londen.

Haar carrière begon in de jaren negentig met de tentoonstelling Play with Me (1994), foto’s waarin ze poseert als een androïde vrouw (die heel erg lijkt op Hatsune Miku uit de Vocaloid games) voor een Japans game center, maar genegeerd wordt door de mannen die de arcadehal binnen gaan. Hetzelfde effect streefde ze na met de foto Red Light (1994), waarin ze verkleed als een buitenaards wezen in de rosse buurt van (waarschijnlijk) Tokyo staat. Beide keren combineert ze technologie op een seksuele manier met popcultuur.

Dit zijn twee van haar vroege werken, maar uit later werk wordt duidelijk dat haar thema’s veranderen. Eind jaren negentig begint ze zich meer te concentreren op spiritualiteit. In de video Nirvana (1997) is Mori verkleed als een godin en omringd door kleine buitenaardse wezens. Als je de video bekijkt, merk je ook dat ze veel meer rust en sereniteit uitstraalt. Ook de video Miko no Inori (1996) richt zich op spiritualiteit. Hierin is ze verkleed als een tempelmeisje en voert ze een rituele handeling uit.  In beide werken is de seksualiteit zoals ze die eerder uitstraalde verdwenen, om plaats te maken voor spiritualiteit. Haar voorkeur voor technologie en popcultuur is echter niet verdwenen. Haar tempelmeisje kan met haar witte kleding, haar en holle ogen zo uit de toekomst te zijn gestapt en de godin in Nirvana is constant omringd door futuristische buitenaardse wezens. Het is duidelijk dat in Mori’s kunstwerken Japan niet gescheiden kan worden van technologie, hoe spiritueel het land ook wordt voorgesteld.

Is deze stereotypering dan te zien als haar strategie om zichzelf in de kijker te spelen? Misschien niet, maar feit is wel dat Mori zich voornamelijk op de internationale markt (die vaak voornamelijk Westers is) richt. Ze is namelijk niet zo heel populair in Japan, maar heeft wel tentoonstellingen gehad in het Brooklyn Museum, Galerie Perrotin, het Groninger Museum en The Royal Academy of Arts, maar het belangrijkste: ze was in 2005 een van de deelnemers aan de Venice Biennale, een internationale kunsttentoonstelling waarbij kunstenaars speciaal geselecteerd worden. Echter, het werk van Mori werd niet in het Japanse paviljoen ondergebracht, maar in het Noordse: Japanse kunst werd door de organisatie voornamelijk gezien als technologisch, in tegenstelling tot het Scandinavische werk, dat als dichter bij de natuur werd beschouwd. Dat was zeker geen vergissing: Mori’s werk werd daar bewust geplaatst door de organisatoren.

Het is wel duidelijk dat de stereotypen die Mori presenteert in haar werk het Westers publiek aanspreken. De vraag blijft dan nog steeds of ze dat zodanig weet te bespelen door stereotypes van Japan te presenteren die overeenkomen met onze manier van denken over Japan als een soort strategie, of dat dit misschien allemaal toeval is. Ik denk persoonlijk dat we het antwoord niet te weten zullen komen, maar het is wel goed om te weten wat voor een effect een bepaald stereotype op ons heeft.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *