Fukushima is regelmatig in het nieuws. Nog steeds vanwege de ramp met de kerncentrale in maart 2011. De ontmanteling van de centrale vordert gestaag, maar het nieuws gaat vooral over het nog radioactieve water dat in de afgelopen jaren is opgeslagen en dat vanaf 2023 in de oceaan wordt geloosd. Waar komt het water vandaan? Is het gevaarlijk? En hoe denken inwoners van Fukushima er zelf over?
Het te lozen water is koelwater, grondwater en regenwater dat radioactieve deeltjes bevat en daarom in meer dan duizend tanks staat opgeslagen op het terrein van de kerncentrale. Daar is nu geen plek meer en er is goedkeuring gegeven om gedoseerd gedurende dertig jaar het water – behandeld en verdund – in de oceaan te laten vloeien. Dat water heeft eerst een behandeling ondergaan waarmee de meeste radioactieve deeltjes eruit gehaald worden. Die behandeling heet ALPS en staat voor Advanced Liquid Processing System.
Het enige radioactieve deeltje dat nog in dit behandelde water achterblijft is tritium. Het is niet mogelijk om tritium uit het water te halen omdat tritium chemisch net zo reageert als waterstof. Daardoor zijn watermoleculen die waterstof bevatten chemisch niet te scheiden van watermoleculen die tritium bevatten.
Is tritium gevaarlijk?
Nee, niet in de mate waarin het in dit water zit en zeker niet als het nog verdund in de oceaan terechtkomt. We moeten ook niet vergeten dat er heel veel natuurlijke radioactiviteit in de oceanen zit: uranium, kalium-40, koolstof-14, rubidium-87 en ook tritium.
Met verdunning en lozen over 30 jaar is het uitgesloten dat je ergens verhogingen van tritium gaat meten. Dit is door diverse wetenschappers bevestigd. Bovendien, kerncentrales op andere plekken in de wereld doen precies hetzelfde met hun afvalwater. Ze behandelen het en lozen het vervolgens in de oceaan.
Waarom is het in Japan dan zo’n groot probleem?
Ten eerste omdat alles wat in Fukushima gebeurt onder een vergrootglas ligt. En terecht. De Japanse overheid heeft forse steken laten vallen tijdens en na de ramp en hun geloofwaardigheid is niet hersteld. Het is daarom goed dat ze experts van het internationale Atoomenergieagentschap IAEA mee laten beslissen.
Ten tweede omdat landen als Zuid-Korea en China er een politiek probleem van maken. Ze beschuldigen Japan bij voorbaat van het verontreinigen van de oceaan waar zij dan last van zouden hebben. Het IAEA is daarom een tweede onderzoek begonnen met een team waarin ook Chinese en Koreaanse deskundigen zitten.
Ten derde omdat in dit hele proces de lokale bevolking van Fukushima en dan met name die van de kustgemeenten niet of nauwelijks is meegenomen. De visserij – een bloeiende industrie vóór 2011 – begint nu pas weer op het niveau van voor de ramp te komen. In geld en in hoeveelheden. Meteen na de ramp werd alles stilgelegd en stukje bij beetje als “test-vissen” weer opgepakt.
Opgeheven restricties
Ik was in 2017 in de kustplaats Soma bij de gloednieuwe visveiling (de oorspronkelijke was door de tsunami verwoest), zag daar de boten binnenvaren en de vis geveild worden. Slechts een klein gedeelte van het complex werd gebruikt. Ze zaten toen op nog geen 10% van wat ze voor de ramp opbrachten. Alleen bepaalde soorten vis mochten worden gevangen en iedere batch vis werd gecontroleerd op radioactiviteit.
In de afgelopen jaren zijn de restricties stap voor stap opgeheven en nu mogen ze weer op alle soorten vissen. In 2017 zei een manager van de veiling al dat het afvalwater een tijdbom voor hen was. “Als daar iets mee gebeurt, dan zijn wij hier weer terug bij af.” Hij doelde op een ongeluk of aardbeving waardoor onbedoeld het radioactieve water in de oceaan terecht zou komen. Maar ook het feit dat er een einde zou komen aan de opslagcapaciteit. “En dan is lozen in de oceaan de enige optie.” voorspelde hij. “Met als gevolg dat niemand meer onze vis wil kopen.”
Scepsis onder de bevolking
Hoewel de wetenschap zegt dat het lozen van het behandelde water in de oceaan zoals Japan dat gaat doen volledig veilig is, blijft de bevolking van Fukushima sceptisch. Geen wonder, want zij worden niet als volwaardig partner in het hele proces en in de discussie meegenomen. De gouverneur van Fukushima, de heer Uchibori, zegt dat de kwestie “niet alleen een kwestie van de prefectuur Fukushima is, maar van Japan als geheel”. Hiermee zet hij zichzelf en daarmee ook de bevolking van zijn prefectuur buitenspel.
De regering heeft aangekondigd dat er geld voor compensatie beschikbaar is. Hiermee bevestigen ze indirect dat er waarschijnlijk minder vis zal worden verkocht als de lozingen beginnen. De regering had natuurlijk moeten zeggen “We snappen jullie zorgen, maar weet dat we naast jullie staan. Wat hebben jullie van ons nodig om ervoor te zorgen dat iedereen weet dat de vis uit Fukushima veilig is en blijft.”
Ik hoop alleen maar dat als het zover is, premier Kishida regelmatig zelf naar de kustplaatsen van Fukushima afreist en voor het oog van de hele bevolking gaat genieten van de heerlijke verse vis daar.
Stemmen uit Fukushima
In maart van dit jaar heb ik een online persbriefing medegeorganiseerd over dit onderwerp met zowel sprekers uit Japan als wetenschappers uit Nederland. Om ook de stem van de bevolking van Fukushima hierin een plek te geven is er een video gemaakt. Ik vind het belangrijk dat, naast de politieke en wetenschappelijke stemmen, ook die van de mensen van Fukushima worden gehoord.
