Japan wordt vaak geroemd, ook op deze website, om de aandacht die het land heeft voor, en de waarde die de mensen hechten aan, eeuwenoude tradities. Maar hoe breng je die tradities in deze tijd in de praktijk? We vroegen het aan Shinko Suzuki. Als PhD-kandidaat in boeddhistische studies aan de Universiteit Leiden, boeddhistisch priester in de 1200 jaar oude Koyasan Shingon-traditie en docent Geschiedenis en Geografie aan de Japanse Zaterdagschool Amsterdam, verweeft hij het oude met het nieuwe. Met zijn expertise in traditionele Japanse muziek, met name de Shinobue en de Nohkan-fluiten, voegt hij daar nog eens een dimensie aan toe.
Waar komt je fascinatie voor traditionele Japanse muziek vandaan?
“Dat begon al vroeg in mijn jeugd. Ik groeide op in een omgeving waar muziek en traditie centraal stonden, en de shinobue was een van de meest populaire instrumenten. Ik herinner me nog dat ik als kind shinobue-muziek hoorde spelen op dorpsfeesten, en ik was meteen betoverd door het geluid. Mijn eerste actieve kennismaking met deze fluit was op de middelbare school. Ik was geïnteresseerd in shinobue vanwege de muzikale begeleiding, dus ik schreef me graag in voor een proefles. De instructeur voor de proefles was Yoshihiro Kano, die later mijn leraar werd. Twee uur lang leerden we de basis van het fluitspelen en het beroemde Japanse koto-stuk ‘Sakura’. Ik herinner me nog steeds hoe mooi de tonen waren die de heer Kano tijdens de lessen speelde. Ik was meteen verkocht en begon te studeren. Jarenlang oefende ik in mijn eentje, maar ik wilde meer leren. Toen begon ik naar Kano-sensei’s huis te gaan om met hem te oefenen. Hij was een geduldige en deskundige leraar, en hij hielp me om mijn spel te verbeteren.”
Je treedt vaak alleen op. Is dat een bewuste keuze?
“Kano-sensei’s stijl van spelen is eigenlijk om de shinobue alleen te spelen, zonder begeleiding. Echter, shinobue solo spelen is historisch jong. Er zijn maar een paar voorbeelden van solo spelen van shinobue in oude Japanse muziek. In de meeste gevallen wordt het gespeeld samen met trommels, shamisen en andere instrumenten. Na de oorlog pionierden Fukuhara Momonosuke en zijn leerling Koinuma Hiroyuki met een nieuw genre shinobue-muziek, waarin een shinobue-solo alles is wat nodig is voor een concert. Shinobue solo spelen kan daarom een genre van hedendaagse muziek genoemd worden. Ik heb in principe de stijl van meester Kano geërfd en daarom treed ik ook voornamelijk op als shinobue-solist.”
Voor niet-ingewijden klinkt het vast als een logische combinatie, boeddhisme en traditioneel fluitspel. Hoe zie jij dat?
“Eerlijk gezegd heb ik lange tijd de shinobue-fluit bespeeld los van mijn boeddhistische praktijk, puur als hobby. In de afgelopen jaren ben ik echter gaan geloven dat mijn eigen shinobue-spel en mijn leven als monnik niet los van elkaar kunnen worden gezien. Maar er is eigenlijk geen directe relatie tussen shinobue spelen en monnikendom – in welke boeddhistische traditie dan ook! In de Koyasan Shingon-traditie, waarin ik ben opgeleid, wordt muziek wél vaak gebruikt als een vorm van aanbidding. Boeddhistische monniken voeren vaak religieuze muziek uit tijdens ceremonies en festivals. Shinobue kan worden gebruikt in deze contexten, maar het is niet vereist. Shinobue is een traditioneel Japans instrument dat wordt geassocieerd met een breed scala aan culturele en religieuze praktijken, maar het is niet specifiek verbonden met het boeddhisme.”
Toch gebruik je de shinobue inmiddels wel in je boeddhistische praktijk.
“In uitzonderlijke gevallen kan de shinobue een belangrijke rol spelen in de geestelijke verzorging van Japanse boeddhistische gelovigen. Als Japanse boeddhistische monnik houd ik me in Japan voornamelijk bezig met begrafenisrituelen en jaarlijkse herdenkingsdiensten. Hoewel het zeer zeldzaam is, vragen mensen die weten dat ik de shinobue-fluit speel me soms om de shinobue-fluit te spelen voor een overledene tijdens een begrafenis of herdenkingsdienst. In zulke gevallen speel ik vaak solostukken gearrangeerd uit Japanse slaapliedjes. Deze muziek kan een troostende en rustgevende ervaring zijn voor mensen die rouwen. Het kan hen helpen om in contact te komen met hun emoties en om te gaan met het verlies van een dierbare. Optreden op zulke gelegenheden vereist grote zorgvuldigheid. Het is belangrijk om de muziek te spelen met respect en gevoeligheid, zodat het een positieve bijdrage kan leveren aan het rouwproces. Maar persoonlijk geloof ik dat de shinobue een spirituele betekenis kan hebben voor iedereen, ongeacht religieuze overtuiging.”
“Ik ben me onlangs gaan realiseren dat mijn shinobue-spel en mijn levensachtergrond als monnik elkaar wederzijds beïnvloeden en mijn leven verrijken. Mijn innerlijke leven, dat is gecultiveerd onder invloed van het boeddhisme, wordt weerspiegeld in mijn spel. De bijna-meditatieve staat die ik heb ervaren door het spelen van de fluit, gebruik ik in mijn boeddhistische praktijk. In dit opzicht is er een overlap met het shakuhachi-spel van konmuso monniken. Hoewel dit nooit mijn bedoeling was vanaf het begin, is het een natuurlijke ontwikkeling. Shinobue-solisten moeten zich zeer concentreren om hun muziek goed te spelen. Deze concentratie wordt soms vergeleken met boeddhistische meditatie. In het boeddhisme en mindfulness is het doel om je bewust te worden van je lichaam en je gedachten. Dit is vergelijkbaar met wat een shinobue-solist moet doen om zijn instrument goed te bespelen. De shinobue is een eenvoudig instrument dat gemaakt is van natuurlijke materialen. Dit betekent dat de toonhoogte en het speelgevoel kunnen veranderen, afhankelijk van de temperatuur en vochtigheid. Om de shinobue goed te bespelen, moet je je concentreren op je houding en ademhaling.”
En hoe past de shinobue specifiek bij het Shingon-boeddhisme?
“Een van de leringen van de Shingon is de Dharma Body Sermon. Deze leer stelt dat Dainichi Nyorai, de centrale figuur in het Shingon-wereldbeeld, in alle vormen verschijnt, zelfs in het geluid van insecten en de wind. Dit wordt geïnterpreteerd als een manier om te zeggen dat alles in de wereld een weerspiegeling is van de leer van de Boeddha. Deze interpretatie wordt gemakkelijk geaccepteerd door de mensen in Japan, die in een natuurrijke omgeving leven. In deze context kan shinobue-muziek worden gezien als een uitdrukking van de leer van de Boeddha. Elke noot die op de shinobue wordt gespeeld, is een weerspiegeling van de Boeddha-natuur. Als we dit idee accepteren, kunnen we onze muzikale expressie verbeteren. We zullen in staat zijn om elke frase met zorg te behandelen en uit te drukken, en om te spelen met vriendelijkheid en aandacht voor anderen. Bovendien is shinobue-muziek eenvoudig en melodieus. Dit betekent dat de speler zijn of haar innerlijke toestand gemakkelijk kan uitdrukken in de muziek.”
Hoe is shinobue-muziek door de eeuwen heen doorgegeven? Zijn er specifieke stukken, en verschijnt er ook nog nieuwe muziek?
“Mijn repertoire bestaat uit een breed scala aan muziek, van oude Japanse volksliedjes tot moderne solostukken. De afgelopen jaren heb ik, voornamelijk in Saoedi-Arabië, op verzoek steeds vaker hedendaagse Japanse en populaire liederen uit het Midden-Oosten met karaokebegeleiding uitgevoerd, maar mijn grootste interesse gaat uit naar het solospel van shinobue. Shinobue solostukken kunnen geschreven zijn in zowel Japanse als Westerse toonladders. Oorspronkelijk bestond er geen shinobue-bladmuziek en werd shinobue-muziek mondeling doorgegeven in de vorm van liedjes met onomatopeeën voor melodie en ritme, zoals ‘ohyah, pihyarari’. In de naoorlogse periode begon men shinobue partituren te schrijven met verwijzing naar shamisen en shakuhachi partituren. Er zijn verschillende soorten shinobue bladmuziek in omloop, maar het meest voorkomende type is een verticaal geschreven partituur met Westerse en Chinese cijfers, uitgevonden door Momonosuke Fukuhara. Elk cijfer in de partituur geeft een vingerpositie aan. De laatste jaren is een combinatie van westerse notenbalk en cijfernotatie gebruikelijker geworden. Sommige shinobue solostukken hebben thema’s als gebed, verdriet en eerbied voor de natuur, en de uitvoering van zulke stukken zou direct gekoppeld kunnen worden aan spirituele oefening. En veel van zulke stukken zijn arrangementen van oude Japanse slaapliedjes. Dit is waarschijnlijk omdat slaapliedjes voor Japanners herinneringen oproepen aan de kindertijd en het moederschap, en een gevoel van veiligheid geven.”
Het KJ-artikel Aka Tonbo biedt een ontroerende vertolking van dit nostalgische kinderlied door Shinko Suzuki.
Japan is een land met aandacht voor eeuwenoude tradities. Je shinobue-spel is daarvan een voorbeeld. Wat voor rol zie jij voor deze traditie in onze moderne tijd?
“De rol die de shinobue-fluit in onze tijd speelt, kan per musicus verschillen. Lange tijd speelde ik de shinobue vooral op verzoek van mensen, en dacht ik niet na over de rol die mijn optredens zouden kunnen spelen. Mijn optreden in India was de eerste keer dat ik gevraagd werd om als monnik op te treden. In maart 2020, kort voor de uitbraak van de COVID-19-pandemie, bezocht ik het bergstadje Kalimpong in India. Hier bouwt Nyichang Khentrül Rinpoche, een Tibetaans boeddhistische hogepriester die al enige tijd in Japan woont, een nieuw Tibetaans boeddhistisch klooster, Perli Thegchog Ling. In het klooster werd een Boeddha Pada boeddhistisch onderzoeks- en ervaringscentrum geopend, en ik was uitgenodigd om het openingsevenement bij te wonen. Het evenement richtte zich op de leer van Dzongsar Jamyang Khyentse Rinpoche, een van de belangrijkste leiders van het Tibetaans boeddhisme. Ik gaf een Shingon goma-ceremonie in het klooster, en ik had ook verschillende gelegenheden om op de shinobue-fluit op te treden. De eerste keer was tijdens de openingsceremonie van het hele evenement. De zaal was bijna helemaal gevuld met Tibetaanse boeddhistische monniken, dus speelde ik Koinuma Hiroyuki’s ‘Orchid’ (Aragami). Dit stuk roept de goddelijkheid van de Japanse goden op, en het creëert een heilige en verfrissende sfeer. Op de derde dag, in het midden van het evenement, werd een inwijdingsceremonie van de belangrijkste godheid van het klooster, Guru Rinpoche, gehouden. Ik was verrast toen de ceremoniemeester, Khentse Rinpoche, mij vroeg om de shinobue-fluit te bespelen tijdens het belangrijkste onderdeel van de ceremonie, het openen van het Boeddhabeeld. Ik schrok van de plotselinge vraag, maar ik bedacht meteen wat voor muziek er nodig was voor de gelegenheid. Ik speelde Yoshihiro Kano’s ‘Mizukagami’, een stuk dat de verschillende veranderende emoties die mensen ervaren uitdrukt door middel van de shinobue-fluit. Mensen waren tot tranen toe geroerd en ik ben erg blij dat ik door het spelen van de shinobue-fluit een bijdrage heb kunnen leveren aan een zeer belangrijke culturele en religieuze gebeurtenis in de stad Kalimpong.”
“Ook mijn optreden in Saoedi-Arabië in de zomer van 2023 bracht me tot nadenken over dit thema. Ik kreeg de kans om de shinobue te spelen op Japamura, een Japanse ervaringshoek die onderdeel was van Gamers8, ’s werelds grootste game-evenement. Vanwege de aard van het evenement moest ik Japanse anime-nummers spelen op de shinobue-fluit. Het spelen van hedendaagse liedjes is niet mijn oorspronkelijke muzikale interesse, maar de lokale mensen waren erg blij met mijn optreden. Tot mijn verbazing hoorde ik toen commentaar van de lokale bevolking over mijn spel. Ze zeiden dat het voelde als meditatie, ontspannend en dat ze zichzelf onder ogen konden komen. Natuurlijk is de meerderheid van de mensen in Saoedi-Arabië geen boeddhist. Bovendien waren de meeste nummers die ik in Saoedi-Arabië speelde moderne popsongs, die veraf lijken te staan van meditatie. Desondanks bracht mijn shinobue spel een boeddhistische boodschap over die religie en ras oversteeg, ook al was het volledig onbedoeld. Door deze ervaring in Saoedi-Arabië ben ik tot de overtuiging gekomen dat het hoofdthema van mijn shinobue-optredens is om het publiek, boeddhistisch of niet-boeddhistisch, een vredige tijd en plaats te bieden voor zelfreflectie.”
“Misschien is hedendaagse muziek een handig instrument voor zelfexpressie voor zowel uitvoerders als luisteraars. Het kan ons dagelijks leven kleur geven en aangename herinneringen creëren. Maar soms hebben mensen meer nodig dan alleen plezier. In elke levensfase komen we op een kruispunt waar we een keuze moeten maken over hoe we willen leven. Op zo’n moment kunnen we ons verloren en verward voelen. We hebben hulp nodig om na te denken over ons eigen leven en om onze gedachten op orde te krijgen. Helaas lijkt deze steun in de moderne samenleving ontoereikend te zijn. Mensen voelen zich vaak alleen en overweldigd. Tegen die achtergrond hoop ik dat mijn shinobue-spel gehoord wordt door mensen in moeilijke situaties. Ik wil hen troost en inspiratie bieden. Daarvoor wil ik een breed scala aan muziekgenres blijven spelen als antwoord op de vraag van mensen. Als ik bijvoorbeeld hedendaagse popsongs ten gehore breng, is het belangrijk om de gelegenheid plezierig en levendig te maken. Maar tegelijkertijd hoop ik oprecht dat mijn optredens mensen op hun gemak stellen en hen iets belangrijks in het leven laten beseffen.”
Ten slotte: wat is, volgens jou, de kracht van de shinobue?
“De fluit heeft een rustgevende en meditatieve klank die mensen kan helpen om in contact te komen met hun innerlijke rust. Ik zie mijn shinobue spel dan ook als een manier om anderen te helpen om in contact te komen met hun spiritualiteit. Ik wil mensen uitnodigen om een plaats van gemoedsrust te vinden door middel van mijn muziek, ongeacht hun ras of geloofsovertuiging. De shinobue is een instrument dat een groot scala aan emoties kan uitdrukken. Het kan worden gebruikt om vreugde, verdriet, liefde en woede over te brengen. Ik geloof dat de shinobue een krachtig instrument kan zijn voor het overbrengen van boeddhistische boodschappen van compassie, wijsheid en verlichting. Het instrument kan begrip en harmonie tussen mensen bevorderen, en heeft de mogelijkheid om mensen uit verschillende culturen en religies samen te brengen in een gemeenschappelijke ervaring van schoonheid en rust.”
Pim Omes interviewde Shinko Suzuki en vertaalde zijn antwoorden daarna voor Martine naar het Nederlands.
28 november 2023