Japanse bedrijven mogen graag, voor wat extra allure, een ‘depuis’ boven hun logo plaatsen – ook als een merk pas een paar jaar bestaat. Bedrijven die daadwerkelijk depuis zijn, zijn er echter ook: in 2021 vieren 3696 shinise, ‘oude winkels’ hun honderdste verjaardag. Daarvan zijn enkele ook hier bekend. Waarom overleven juist de Japanse ondernemingen zo lang?

Japan blijkt erg zuinig op zijn bedrijven: de bijna 3700 jubilarissen weten zich in het gezelschap van, in 2019 althans, 33.000 anderen. Dat aantal ligt inmiddels vermoedelijk nog vele malen hoger. Japan voert ook de wereldwijde lijst aan: Bank of Korea stelde in 2008 een lijst op met 5586 bedrijven uit 41 landen ouder dan 200 jaar, en daarvan waren er 3146, dus 56 procent, Japans. Op ruime afstand volgt Duitsland, met 15 procent.

Maar genoeg cijfers – veel interessanter is het om te onderzoeken hoe het komt dat deze shinise het zo lang volhouden. De BBC stelde deze vraag aan een expert: Yoshinori Hara, als decaan en professor verbonden aan Kyoto University. Hara, die tien jaar in Silicon Valley werkte, stelt dat Japanse bedrijven mikken op duurzaamheid in plaats van op snelle winst. “In Japan is het vooral: hoe kunnen we [het bedrijf] doorgeven aan onze afstammelingen, onze kinderen, onze kleinkinderen?”, aldus Hara.

Shinise hebben een kerncompetentie

Kijk naar de lijst, en het valt op dat veel van deze oude bedrijven zich toeleggen op het zo goed mogelijk verlenen van één dienst. Noem het shokunin-schap: waarom zou een ‘ambachtsman’ zich toeleggen op veel te veel onderwerpen, als het al een heel mensenleven kost om ramen zo beetgaar mogelijk te koken, pizza perfect knapperig bakken of animatiefilms zo vloeiend mogelijk te tekenen?

Het raakt aan wat Hara omschrijft als de kerncompetentie, oftewel, het basisconcept achter de dienstverlening van een bedrijf. De wereld kan nog zo veranderen of zich technologisch verder ontwikkelen, maar met die ene basisgedachte op orde heeft het bedrijf bestaansrecht. Eén beroemd Japans voorbeeld daarvan is Nintendo. Dat is sinds de jaren ‘80 vooral bekend om zijn videogames en -consoles, maar werd al in 1889 opgericht als fabrikant van hanafuda, Japanse speelkaarten. De kerncompetentie? “Hoe te zorgen voor plezier”, zegt Hara.

Omotenashi

Maar naast dat een dienst tot in de puntjes geperfectioneerd moet zijn voor succes, hangt ook veel af van de manier waarop deze wordt aangeboden. Stel dat een groot sushi-chef onverhoopt een eter aan zijn bar treft met weinig verstand van wat een goede nigiri maakt, dan zal deze zich in ieder geval wél de perfecte manier van uitserveren herinneren. Of dat iemand hem of haar hartelijk welkom in de zaak heette, en bij het weggaan nog hartelijker bedankte voor zijn of haar komst. 

Deze, en andere soortgelijke handelingen, noemt men omotenashi: alles in het werk stellen om zo gastvrij mogelijk te zijn. Natuurlijk is het kweken van vaste klandizie daarvan een aardig bijkomend gevolg, maar het is niet noodzakelijkerwijs het beoogde doel. Letterlijk vertaald betekent omotenashi ‘het eerbiedwaardige bereiken van het dragen’. Met andere woorden, voorop staat dat je als uitbater/directeur/CEO/buschauffeur/winkelier/enzovoort goed voor je klanten zorgt. Niet omdat het moet, maar omdat dat eervol is. 

Zaibatsu

Terug naar de lijst. Het is voorstelbaar dat voor kleinere bedrijven de bovenstaande regels eenvoudiger te volgen zijn. Toch staan er niet alleen kleine en middelgrote bedrijven, maar dus ook giganten als Nintendo en bijvoorbeeld Mitsubishi Electric op. Wanneer het gaat over succesvolle Japanse bedrijven kunnen de ‘Grote Vier’ dan ook niet onbesproken blijven: Mitsubishi, Mitsui, Sumitomo en Yasuda. Deze Zaibatsu, ‘financiële groepen’, ontstonden in de 19^e eeuw of eerder, en kenden dezelfde verticale structuur: een familieholding aan de top, met daaronder een eigen bank om alle activiteiten mee te financieren en meerdere industriële dochterbedrijven die specifieke sectoren volledig domineerden. Zaibatsu vormden het economische en industriële hart van het Japanse keizerrijk. 

Bovendien bestonden er nauwelijks verholen banden tussen Zaibatsu en het leger en de marine, al nationaliseerde de Japanse regering in de opmaat naar en tijdens de Tweede Wereldoorlog alsnog een groot deel van de productiecapaciteit. Onder meer het gevreesde en nog altijd controversiële oorlogsvliegtuig Mitsubishi Zero kwam op die manier tot stand. Het deed de geallieerden na de overgave van Japan besluiten om de Zaibatsu volledig op te heffen. Al kwamen ze daarvan snel terug, want door de snelle verspreiding van het communisme in Azië zagen de Amerikanen zich gedwongen om Japan opnieuw snel te laten industrialiseren. Zo kon het land fungeren als kapitalistische buffer.

Keiretsu

Zaibatsu keerden zoals gezegd niet terug in hun oorspronkelijke vorm, maar in veel hedendaagse Japanse bedrijven herken je de die oorsprong nog wel terug. Mitsubishi, Mitsui en Sumitomo hanteren zelfs nog dezelfde conglomeraatnaam, maar zijn zogenoemde Keiretsu, ‘reeksen’: zusterbedrijven met een horizontale structuur. Op papier, althans: naar verluidt leveren deze bedrijven ook veel aan elkaar, en neemt daarmee het aantal verticaal gestructureerde bedrijven ook weer toe.

Of dat een wenselijke ontwikkeling is, is een vraag die, althans door mij, moeilijk te beantwoorden is. Wat in elk geval wel zeker is, is dat óók voor de grootste bedrijven van Japan die kwaliteitseis enorm belangrijk is geweest en nog steeds blijft. Mensen rijden niet voor niets wereldwijd in Japanse auto’s, of genieten van Japanse videogames en maken foto’s met Japanse camera’s. En natuurlijk verkeren er ook heus Japanse bedrijven in zwaar weer, en er gaan ook genoeg ondernemingen op de fles. Maar Japan bewijst wel al eeuwenlang dat een bedrijf dat niet afwijkt van zijn kerncompetentie en goed voor zijn klanten zorgt, generaties lang succesvol kan blijven.

In de praktijk

Een aardig kijkje achter de schermen krijgen we in onderstaande tour door de fabriek van Hi-Fi audiomerk Accuphase, ‘pas’ in 1972 opgericht door een engineer die daarvoor bij het Japanse elektronicaconcern Kenwood werkte. Accuphase is beroemd en geliefd vanwege de kwaliteit van zijn versterkers, die decennia lang meegaan. Uit het filmpje wordt duidelijk hoe het bedrijf dit, volgens de hierboven beschreven principes, garandeert.

29 december 2020 Tom Omes