Bega je een misdrijf, is je beleid te anti-Amerikaans of schrijf je een nare blogpost? Dan is de kans groot dat je het aan de stok krijgt met de gemeenteraad. Nouja, als je een Japanse burgemeester bent dan. Hoewel raadsleden en burgemeesters van Japanse gemeentes democratisch verkozen worden door de dezelfde groep burgers, kunnen de gemoederen tussen de twee groepen hoog oplopen en verandert een geschil al gauw in een langdurige politieke strijd.

Wanneer de leden van een gemeenteraad hun burgemeester zat geworden zijn, om wat voor reden dan ook, kunnen ze proberen om zich van deze persoon te ontdoen door een motie van wantrouwen in te dienen. Als deze motie door driekwart van de aanwezige raadsleden wordt gesteund, rest de burgemeester een opmerkelijke keuze: aftreden of de gemeenteraad ontbinden. 

Een van de eerste keren dat zoiets dergelijks voorkwam, was in november 1950. De burgemeester van Tottori werd gearresteerd op verdenking van het accepteren van steekpenningen. Niet geheel onverwacht ontving hij een unanieme motie van wantrouwen. Een dag later had hij zijn reactie klaar: hij weigerde af te treden en vanuit zijn cel ontbond hij de gemeenteraad. Toch kwam hij er niet zo makkelijk mee weg. Als de nieuwe gemeenteraad opnieuw een succesvolle motie van wantrouwen weet in te dienen, moet een burgemeester namelijk alsnog aftreden — en dat was exact wat er twee maanden later in Tottori gebeurde. 

Onrust in Naha

Zes jaar later diende de gemeenteraad van Naha, de hoofdstad van Okinawa, om hele andere redenen een motie van wantrouwen in. Burgemeester Senaga Kamejiro was al vanaf het begin van zijn carrière het doelwit van politieke aanvallen vanwege zijn linkse, anti-Amerikaanse standpunten in het door Amerika bezette Okinawa. Maandenlang was hij tegengewerkt door banken die weigerden geld aan zijn bestuur te lenen, Amerikaans bestuur dat weigerde hem een paspoort te geven en steden die de waterleidingen naar Naha stopzetten. Maar hoeveel hij ook onder druk werd gezet, hij gaf niet op. Ook de motie van wantrouwen kon hem niet stoppen. Net als de burgemeester van Tottori ontbond hij de gemeenteraad, maar – in tegenstelling tot de andere burgemeester – met een gunstige verkiezingsuitslag als resultaat. Twaalf van de dertig leden van de nieuwe gemeenteraad waren zijn aanhangers.

De eerste sessie van de nieuwe gemeenteraad, op 10 september 1957, was een uiterst chaotisch gebeuren. Twintig minuten nadat de vergadering begonnen was, werd het onderwerp van een motie van wantrouwen aangesneden en de aanhangers van Senaga probeerden zich zo snel mogelijk uit de voeten te maken. Om zo’n motie überhaupt te kunnen laten plaatsvinden moesten er namelijk minstens twintig raadsleden aanwezig zijn. Tegenstanders van de burgemeester probeerden de vluchtende voorstanders tegen te houden, maar het lukte hen uiteindelijk allemaal om via ramen en deuren te ontsnappen. Toch was Senaga’s bestuur van korte duur; het Amerikaanse bestuur besloot in november om de wetten zodanig aan te passen dat Senaga alsnog weggestemd zou kunnen worden en dat hij vervolgens in toekomstige burgemeestersverkiezingen niet mee zou kunnen doen.

Een waslijst aan conflicten in Japanse gemeentes

Deze twee opmerkelijke verhalen over conflicten tussen burgemeesters en hun raadsleden zijn slechts het begin van een enorme waslijst aan dergelijke conflicten die er in de jaren daarop zouden volgen. Interessant is dat burgemeesters in bijna alle gevallen uiteindelijk het onderspit delfden en na een tweede motie van wantrouwen alsnog het veld moesten ruimen, nadat ze de gemeenteraad na de eerste motie hadden ontbonden. Aanleiding voor de conflicten zijn vaak (beschuldigingen over) het gedrag van de burgemeester: verduistering van gemeentegeld, aanranding of het aannemen van steekpenningen. Toch zitten er ook wat verrassende gevallen tussen. In 1981 moest de burgemeester van Koganei na een lang conflict met de gemeenteraad opstappen, omdat hij zich op een officiële trip naar Hokkaido had laten vergezellen door zijn vriendin.

Een vloggende burgemeester

In recente jaren vliegen burgemeesters en raadsleden elkaar steeds vaker in de haren wanneer het salaris van de raadsleden ter sprake komt. In 2009 begon er in het stadje Akune een uiterst merkwaardig en intens conflict naar aanleiding van een blogpost van burgemeester Takehara Shinichi. Op zijn blog verklaarde hij tegenover de burgers van zijn stad dat de raadsleden enorme bakken met geld verdienden en een te grote kostenpost waren voor de stad. Vervolgens maakte hij polls aan waarin hij vroeg welke raadsleden hij moest ontslaan. De raadsleden, die hier niet om konden lachen, dienden natuurlijk een motie van wantrouwen in. Zoals de vele burgemeesters uit de eerder genoemde verhalen ontbond ook Takehara de gemeenteraad – en werd hij vervolgens uit zijn ambt geknikkerd door de nieuwe gemeenteraad. 

Wie denkt dat Takehara het erbij liet zitten heeft het echter mis: hij gaf zich op voor de nieuwe burgemeestersverkiezingen en wonder boven wonder won hij met een kleine meerderheid. Zonder met de gemeenteraad in overleg te gaan verlaagde hij hun salarissen en hij probeerde de media zoveel mogelijk buiten de deur te houden bij vergaderingen. De bevolking van het stadje was er echter niet van gediend dat de door hen gekozen raadsleden op ondemocratische wijze buiten spel werden gezet. Er werd een petitie gestart om een referendum te houden om Takehara opnieuw uit zijn ambt te zetten. Dit plan slaagde; de burgemeester moest voor de tweede keer aftreden en bij de nieuwe burgemeestersverkiezingen in januari 2011 werd Takehara verslagen door de 37-jarige Nishihira Yoshimasa, die temidden van alle chaos het stadsbestuur weer op orde probeerde te brengen—en daar hopelijk ondertussen in geslaagd is.

Goed voor de burgers?

Of al dat geruzie goed is voor het welzijn van de burgers is maar de vraag, maar één ding is zeker: de ingewikkelde regels van het Japanse lokale bestuur vormen een ideale basis voor een spannende politieke machtsstrijd op gemeentelijk niveau. 

Dit artikel verscheen eerder ook in de TaTanukiKi-journal.
LVSJK Tanuki : Vereniging van studenten Japanse taal en cultuur aan de Universiteit Leiden