Wie in de buurt een Japanse tuin wil zien, kiest voor Clingendael of het Belgische Hasselt. Nergens anders vind je echter zo veel verschillende Japanse esdoorns als in kwekerijdorp Boskoop, onder de rook van beurtelings Bodegraven en Leiden. Plantentuin Esveld specialiseert zich in Japanse heesters, bomen en kruidachtigen. Een deel van deze immense kwekerij bestaat uit een Aceretum, een park volledig gewijd aan de Japanse esdoorn. De collectie is vooral interessant tijdens de maanden mei en juni, als het jonge blad ontwikkeld is en uiteraard zijn in oktober de herfstkleuren spectaculair, zeker als de herfstzon de bladeren uitlicht. Dit grootste Aceretum ter wereld omvat – onder meer – ruim 1000 verschillende Japanse esdoorns.
Voorjaar. Wie een tuin onderhoudt, houdt zijn hart vast: elk jaar moeten de zaailingen van de gewone esdoorns en de Spaanse aak uit de grond worden gewied. Het aantal verschilt van jaar tot jaar, maar ga er gerust van uit dat het er al snel ruim tweeduizend zijn. Van die feestelijke helikoptertjes die in de herfst de tuin in gedwarreld zijn en nu nagenoeg allemaal kiemen, vooral waar je dat niet wilt.
Ben je er op tijd bij dan laten ze zich eenvoudig en soepel tussen duim en wijsvinger oppakken, maar al na een week voelen ze zich behoorlijk geworteld en moet er een spa of riek aan te pas komen. Wanneer je een stukje vrij denkt te hebben en je keert je om, staan ze er weer. Of nog steeds. Het zijn listige kiempjes. Het moet gebeuren, en wie zijn ergernis overwint, kan dagen op handen en voeten in contemplatie doorbrengen. Esdoorns zijn zen. En dat brengt ons op de Japanse neef van deze boom, de Japanse esdoorn.
Japanse esdoorns
In tegenstelling tot onze rappe inheemse esdoorns zijn Japanse esdoorns veel langzamer groeiende struiken of kleine meerstammige bomen. Ofschoon een aantal soorten uiteindelijk vier meter hoog weet te worden blijft het merendeel daar flink onder. Esdoorns heten met hun wetenschappelijke naam Acers, Latijn voor scherp of spits. Wie de bladeren bekijkt, ziet dat de Romeinen het bij het rechte eind hadden. De altijd handvormige bladeren zijn dubbel gezaagd en hebben vijf tot negen ‘vingers’, soms diep ingesneden. De bloemen zijn hangende, gesteelde, paarsrode tuilen, die in april/juni verschijnen. De vruchten zijn gevleugelde noten, onze gewraakte helikoptertjes.
De Acer Palmatum, de Japanse esdoorn, verliest haar blad in de winter, in het voorjaar ontwikkelen zich de nieuwe bladeren. Veel soorten hebben geel of grasgroen blad, een aantal soorten heeft vanaf dag één paarsrood blad. Ofschoon de esdoorn het in Japan tijdens de lente moet afleggen tegen de bloeiende kersenbomen, de sakura, neemt hij in de herfst de onbetwiste hoofdrol. Het stervend blad kleurt dan oranjerood, paarsrood of felrood. Het rood van de Maple Leaf in de Canadese vlag. Momiji (紅葉、もみじ) is de Japanse naam voor de esdoorn, en tegelijkertijd het liefkozende synoniem voor rode herfstbladeren.
Wie in Japan een stukje tuin kan bezitten, zet daar dan ook vanwege de sierwaarde tenminste een Japanse esdoorn in. De esdoorn vertelt van de seizoenen, houdt je subtiel op de hoogte van de cyclus van het jaar. In de winter kaal en louter vormspel van takken. De doorschijnende fragiele blaadjes in de lente die een nieuw en hoopvol begin aankondigen, de welkome schaduw van de bladkroon tijdens de lange snoeihete zomer en de kleurenpracht van de Japanse herfst die met weemoed genoten wordt.
Wie in Nederland een tuin bezit kan zich datzelfde gelukkige bewustzijn ten deel laten vallen, want Japanse esdoorns doen het hier ook prima. Wip de grindtegels er uit, zodat regenwater weer de grond in kan, woel de grond om zodat deze doorlatend is en plant hem. Wie zijn door de buxusmot opgevreten struiken moet vervangen, zou ook eens aan de Acer moeten denken. Japanse esdoorns zijn bij alle tuincentra te verkrijgen, maar wanneer je je hart echt wilt ophalen is een bezoek aan Plantentuin Esveld aan te bevelen.
Aceretum Esveld in Boskoop
Een arboretum (bomentuin) met alleen esdoorns wordt een aceretum genoemd. Het waarschijnlijk grootste ter wereld bevindt zich op het terrein van Kwekerij Esveld Boskoop. De oudste boom ‘stamt’ uit 1865, en is een Acer shirasawanum ‘Aureum’. Deze werd indertijd door Philipp Franz von Siebold uit Japan meegenomen. Inmiddels is deze boom een echte bejaarde, vooral te zien aan de verminderende groei. Niemand weet hoe oud deze cultivar kan worden. Het begrip cultivar is een samentrekking van cultivated variety. Een geteelde variëteit dus, geselecteerd op wenselijke eigenschappen. De plantencollectie van het Boskoops Aceretum telt ruim 1000 verschillende cultivars.
Een Japanse esdoorn is altijd onmiddellijk herkenbaar. Zet tien bomen op een rij en je pikt hem er moeiteloos tussen uit. Maar de onderlinge verschillen tussen de boven genoemde 1000 kwekelingen zijn subtieler en wellicht alleen door experts of diepgaande liefhebbers waar te nemen. Er zijn echter in elk geval wel moeiteloos verschillen waarneembaar in bladkleur en in bladvorm. Door middel van selectie is geteeld op voorjaarskleur en op de mate van verkleuring tijdens de herfst. Ook is met succes gewerkt aan een waaier van bladvormen. Alle Japanse esdoorns hebben diep ingesneden vingers op de hand en in het geval van de Dissectum cultivars ook heel smalle vingers, als waren het veren.
Het Aceretum beslaat maar liefst een hectare en ademt een Japanse sfeer. Het is geen Japanse landschapstuin, maar een smaakvolle boomverzameling. De grote rode torii waar je onderdoor loopt wanneer je de bomentuin betreedt, belooft je een wandeling over gewijde grond. De esdoorns hebben het hier voor het zeggen, maar daarnaast tref je ook tal van andere voornamelijk Japanse heesters en kruiden in hun volle glorie. Zij worden gebruikt als bodembedekkers, of hebben – architectonisch – interessante bladvormen of bloemen. De ‘echte’ Japanse esdoorn is de Acer Palmatum, daarnaast tref je in de tuin ook de Chinese zusjes, de Acers Buergerianum. Iets minder vermaard nog, maar omdat ze frequente snoei beter verdraagt ook heel geschikt voor bonsai.
Een bezoek aan dit eerbetoon aan de esdoorn laat je likkebaarden. De esdoorn die bij jou past staat hier zeker tussen. Er is in ruim dertig jaar ook heel wat kennis opgebouwd over de Acers. De juiste grond, de juiste plek, eventuele snoei en bescherming. Hoe je er voor zorgt dat ie bij je blijft passen. Verschrompeld blad in het voorjaar hoeft bijvoorbeeld niet per se te betekenen dat de plant te veel in de tegenwoordig hetere zon staat, het kan zomaar zijn dat de bodem te veel (zee)zout bevat! Kom er maar eens op!
Sfeervolle namen
In de tuin zijn de namen van de diverse cultivars goed zichtbaar aangegeven. Ze zitten ook in het hoofd van de verzorgers die zich graag laten aanspreken. Achter de Latijnse familienaam staat de Japanse naam die cultivars van elkaar onderscheidt. Wie dat lezen kan krijgt een beeld van de identiteit van de boom. In het aceretum is dat gelukkig ook al voor je gedaan. Een kleine greep uit sfeervolle namen:
Acer palmatum ‘Ake garasu’ – de kraaien bij dageraad
Acer palmatum ‘Aki tsuma gaki’ – herfstnagellak
Acer palmatum ‘Ao shidare’ – groene waterval
Acer palmatum ‘Ariake nomura’ – prachtige morgenstond
Acer palmatum ‘Asahi zuru’ – reiger in de opgaande zon
Acer palmatum ‘Beni gasa’ – rode parasol
Acer palmatum ‘Beni kagami’ – rode spiegel
Acer palmatum ‘Chirimen nishiki’ – gekleurd crepepapier
Acer palmatum ‘Chishio’ – bloed
Acer palmatum ‘Chitose yama’ – duizendjarige berg
Acer palmatum ‘Hagaromo’ – engelenkleed
Acer palmatum ‘Hoshi kuzu’ – sterrenstof
Acer palmatum ‘Inazuma’ – donder
Acer palmatum ‘Kiri nishiki’ – mistig brokaat
Acer palmatum ‘Kiyo hime’ – sprookjesprinses
Acer palmatum ‘Kocho no mai’ – dansende vlinder
Acer palmatum ‘Samidare’ – voorjaarsregen
Acer palmatum ‘Saotome’ – rijstplantend meisje
Acer palmatum ‘Shigure bato’ late herfst regen
Acer palmatum ‘Uki gumo’ – drijvende wolken
Dromen van Japanse esdoorns
Wie even moet bijkomen van de wandeling door het onafzienbaar aceretum of de ervaring nog wat langer wil laten duren kan koffie drinken en doordromen in het restaurant van de kwekerij. Yume. Droom in het Japans. Droom van Japans esdoorns.
Meer informatie
- Plantentuin en Aceretum Esveld Boskoop
- De kwekerij en de acer-collectie is voor een ieder te bezichtigen, op werkdagen tussen 9 en 5 uur, op zaterdagen van 9 tot 4 uur. Het Aceretum bestaat uit twee gedeelten, het ‘Oude Aceretum’ is ongeveer 30 jaar in bedrijf, het ‘Nieuwe Aceretum’, is gestart in 1990 omdat het oude Aceretum vol was. In het nieuwe gedeelte zijn ook de collecties Japanse Azalea, klimmende Lonicera (kamperfoelie) , Aziatische Enkianthus (pronkklokjes) en Rhododendron opgenomen.
- Yume Koffie- en theehuis
