De relatie tussen Japan en Rusland is redelijk uniek. Hoewel de twee landen nog steeds geen formele vredesverklaring met elkaar hebben getekend, hebben ze wel veel interesse in elkaar op het gebied van politiek, energie en economie.

Japan is het land met het hoogste negatieve sentiment tegenover Rusland ter wereld. Maar liefst 72 procent van de bevolking heeft een negatieve kijk op de gemiddelde Rus. Maar sinds Abe zijn tweede termijn als minister-president in 2012 is begonnen, zijn er duidelijk pogingen ondernomen tot het verbeteren van de relatie. Bezoeken van beide staatshoofden aan elkaars landen (ook al heeft Putin in 2015 zijn bezoek afgezegd), de goeie woorden die ze voor elkaar over hebben; de tekenen zijn duidelijk. Waarom dit gebeurt zal ik proberen uit te leggen aan de hand van de eerder genoemde terreinen.

Opvallend genoeg wordt alles wat kenmerkend is voor de Japans-Russische relaties goed weergegeven in een enkele actuele kwestie: de Koerillen. Sinds het eind van de Tweede Wereldoorlog vallen de Japanse eilanden (die in 1875 nog vrijwillig zijn afgestaan door Rusland), noord-oostelijk gelegen ten opzichte van Hokkaido, onder het gezag van eerst de USSR en daarna de federale staat van Rusland.

Vanuit politiek standpunt zijn de Koerillen voor Abe een belangrijke kwestie, hij heeft immers aan zijn achterban en aan zijn land beloofd dat hij alles dat binnen zijn macht ligt zal ondernemen, om na dik 60 jaar dit conflict op te lossen. Natuurlijk hebben veel van zijn voorgangers dat ook geprobeerd, zonder succes, wat Abe’s motivatie des te merkwaardiger maakt. Rusland is altijd bereid geweest om de twee kleinere (ongeveer 7 procent van het totaal) eilanden af te staan aan Japan als oplossing voor het conflict, wat vanuit Japans perspectief onacceptabel is gebleken. Als Abe echter een, in de ogen van de Japanners, goede oplossing kan regelen voor het territoriale dispuut zal dat een geweldige politieke prestatie zijn. Zeker in een tijd waarin de Liberale Democratische Partij (LDP) zich in een positie probeert te manoeuvreren van waaruit ze de grondwet kan aanpassen.

Voor Putin’s Rusland zijn vooral warmere banden met de grootste bondgenoot van de VS, een buur en een grootmacht die tegenover China staat een erg gewilde verandering op geopolitiek gebied. China is immers altijd op zoek naar meer hulpbronnen om haar groei te kunnen ondersteunen, en kijkt ook belangstellend naar het Russische Verre Oosten. Het is dan ook niet moeilijk om hierin gezamenlijke afkeer van China te lezen.

De Koerillen vormen samen een gebied van ongelooflijke rijkdom in olie, diamanten, en andere natuurlijke grondstoffen die grotendeels onaangetast zijn. Voor Japan betekent dit een potentiële bron voor olie, oftewel een godsgeschenk. Sinds Fukushima gebruikt Japan weer voor het overgrote deel fossiele brandstoffen om haar energiebehoefte te stillen, maar ongeveer 90% daarvan komt uit het onstabiele Midden-Oosten. Zoals de oliecrisis van 1973 al aantoonde zijn er met dat beleid redelijk wat risico’s voor de importeur. Wanneer Japan, al dan niet samen met Rusland, geld kan investeren in het ontwikkelen van het gebied om er olie uit te halen, kunnen die risico’s aanzienlijk verminderen.

Het is dan logisch om te stellen dat het ook economisch gezien Japan een grote boost zou geven. De rijkdommen die verscholen zitten in de Koerillen zouden goed gebruikt kunnen worden door de Japanse industrie. Rusland hoopt dan ook dat Japan geld en technologie naar de eilanden brengt om daar ook van te profiteren. De huidige economische situatie in Rusland kan namelijk ook wel zo’n nieuwe winstgevende regio gebruiken. Onderzoek van het Russian Far East Geological Institute deed blijken dat er naar schatting 87.000 miljard kubieke meter aan gas in het gebied rondom de Koerillen zit. Vergelijk dat maar met ons eigen gasveld in Groningen, wat in totaal ongeveer 2800 miljard kubieke meter bevatte. Wie weet zijn de nummers overdreven, maar het geeft in ieder geval het belang weer dat Rusland aan deze regio hecht.

Als laatste is er het perspectief van veiligheid. Voor Japan komt het er op neer dat het sluiten van een vredesverdrag met Rusland en het oplossen van het conflict in ‘the Northern Territories’ het mogelijk maakt om meer van haar militaire kracht te verplaatsen naar een ander toneel; namelijk de Senkaku-eilanden en de Zuid-Chinese zee. Toch weer een windrichting minder waar ze voor uit moeten kijken. En wederom vindt Rusland dat helemaal niet erg, meer tegengewicht naar China! De Russen zullen zelf waarschijnlijk ook meer militaire kracht naar deze regio (samen met de rest van het Noordpoolgebied) verplaatsen.

Als je dit artikel leest zul je misschien denken dat de Koerillen-kwestie de gamemaker is van Japans-Russische bilaterale relaties, maar de internationale politiek maakt het natuurlijk een stuk ingewikkelder. Abe moet een balans vinden tussen de VS en Rusland; iedere stap die hij richting Rusland zet zal kritiek opleveren vanuit de VS (zie Abe’s bekritiseerde bezoek aan Sochi in 2014) en andersom. Voor Rusland is die keuze er ook: warmere banden met Japan betekent koudere banden met China. Gelukkig voor beide landen staat het streven naar betere relaties met China en de VS niet meer zo hoog op de prioriteitenlijst als vroeger.

Zodoende belicht juist het Koerillenconflict het nieuwe pad dat Japan en Rusland samen kunnen nemen, en juist daarom is het voor Abe en Putin van belang dat ze het op de beste manier oplossen. Hoe dat er uit gaat zien en wanneer het gaat gebeuren is onduidelijk, maar het is zou goed kunnen dat de oplossing van dit conflict voor verandering in de geopolitieke situatie gaat zorgen.

Dit artikel verscheen eerder ook in de TaTanukiKi-journal.
LVSJK Tanuki : Vereniging van studenten Japanse taal en cultuur aan de Universiteit Leiden