Het Japanse treinnetwerk staat bekend als het meest betrouwbare ter wereld. Treinen rijden stipt op tijd en zijn erg schoon. Ongelooflijke aantallen reizigers worden tijdens het spitsuur naar de juiste plaats vervoerd. De stations en haltes worden ruim op tijd aangekondigd en ook wordt vermeld of de deuren aan de linker- of de rechterzijde zullen openen. De grootste service voor de doezelende forens zijn echter de treintunes, die per station verschillen. In dit artikel roemen we dit unieke fenomeen.

De verschillende treinmaatschappijen in Japan bieden vervoer op maat. Zo is er de hogesnelheidstrein shinkansen, oftewel kogeltrein, voor de zakenreiziger die vlot vanuit Tokyo naar een zakenafspraak in het land moet reizen. Minder snel en minder duur, maar ook comfortabel zijn de intercity-treinen vergelijkbaar met het Nederlandse materieel. De werkzame bevolking in de slaapsteden rondom het hart van Tokyo kan gebruik maken van treinstellen met in de lengte van de trein geplaatste bankjes, zodat zoveel mogelijk reizigers mee kunnen rijden tijdens het enorme spitsuur. Het aantal zitplaatsen is daardoor beperkt, maar het aantal staanplaatsen des te groter: er kunnen veel makke schapen in een hok.
In Tokyo is een ringleiding aangelegd die alle 29 belangrijke stations en haltes aandoet: de Yamanote-sen of lijn. Deze loopt rond het centrum van Tokyo. Belangrijke wijken als Shinjuku, het grootste zakelijke district, jongerencentrum Shibuya en transit-station Ikebukuro zijn hierop allemaal aangesloten.

Bij ieder station wordt een tweetal eigen elektronische herkenningsmelodietjes afgespeeld. De eerste melodie geeft aan dat het treinstel binnenkomt op het betreffende station en is alleen hoorbaar in het treinstel. De tweede melodie geeft aan dat de trein vertrekt naar de volgende halte en is zowel in de treinstellen als op het station te horen. De tijd tussen aankomst en vertrek is exact zeven seconden, de treintunes voor vertrek hebben dan ook dezelfde lengte. Bekijk en beluister hieronder enkele voorbeelden van een steeds verder groeiende collectie op Youtube.

Waarom deze melodietjes?

De hassha-melodie (vertrekmelodie) is in de jaren 90 van de vorige eeuw ontwikkeld. Voorheen gaven alleen stationchefs aan dat de trein zou vertrekken, zoals dat in veel andere landen nog steeds door een conducteur met een fluit gebeurt. Op de Yamanote-lijn zijn conducteurs mede hierdoor niet nodig. De passagiersdruk op de Yamanote-sen is echter zo hoog, dat een aanvullend signaal in de vorm van een herkenningstune per halte nog meer efficiëntie in de hand werkt. Alle passagiers en instappers kunnen dit horen, terwijl de stationsbeambten door de menigte niet altijd zichtbaar zijn.

Japanners nemen elke gelegenheid te baat om te slapen of in elk geval de ogen even te sluiten. Dat kunnen zij bewonderenswaardig uitstekend in de trein, leunend tegen het raam of hangend aan een lus. Dommelende passagiers krijgen op deze manier een signaal wanneer ze de trein moeten verlaten. De stationstune valt beter op dan de monotone stem van de omroeper op de band. De forens sluit zich af voor de buitenwereld, maar laat de stationstunes wel toe. Hij/zij kent ze alle negenentwintig uit het hoofd.

Naast deze praktische reden, hebben de melodieën ook een rustgevende werking op de passagiers. De melodie van een bepaald station is voor veel kantoorwerkers het begin en het einde van hun werkdag. Echte fans zeggen dat het voelt alsof het treinbedrijf over hen waakt. Winkels verkopen dan ook koelkastmagneten met de namen van alle Yamanote-haltes, en er zijn ook sleutelhangers per halte verkrijgbaar die de diverse treintunes afspelen. Voor de toerist een “must have”, maar ook veel Japanse reizigers vinden het leuk om de “eki-melo” van hun vaste halte bij zich te dragen.

Hoewel de Nederlandse Spoorwegen wel beschikken over conducteurs die aankomst- en vertrek van de trein (vaak ook met humor) aankondigen, hoor je op Utrecht Centraal geen melodie die de trein naar Schiphol aankondigt. Het heeft wellicht te maken met het meer individualistische karakter van de Nederlandse treinreiziger. Veel mensen werken tegenwoordig (deels) thuis en vaak gaan werknemers op meer verschillende tijden naar hun werk. Toch zou het best leuk en nuttig zijn als de stem van de omroepster eens wordt aangevuld door een melodie.

Train je treintunes!

Voor wie de Yamanote-lijn kent en weemoed heeft, of voor wie hem binnenkort gaat beproeven, is hier een handig memoryspelletje. Klik op de kaarten met de knop om de melodie te horen, zoek er het passende station bij.