Oud genoeg: Hiroki is een held!

Onlangs kwam op Netflix de Japanse reeks Old Enough beschikbaar. In 20 korte afleveringen worden peuters gevolgd die volledig zelfstandig boodschappen doen of andere taken en klusjes buitenshuis uitvoeren. De serie Hajimete no Otsukai (‘Eerste Boodschap’) werd in Japan in 2008 uitgezonden en is nog steeds dermate populair dat Netflix deze voor een internationaal publiek aanbiedt. En inderdaad, er kan met open mond van genoten worden.

Hiroki is een hupke van twee jaar en negen maanden. Hij krijgt van zijn moeder een tas, een portemonnee met 1000 yen omgehangen, en de opdracht om bij de plaatselijke supermarkt een drietal boodschappen te gaan doen. Een bos bloemen voor het altaar van zijn oma, een pakket viskoekjes en een doos instant curry is de bedoeling. Hij krijgt de beste wensen mee en een opvallende gele vlag die hem moet helpen om ongehavend de snelweg over te steken. We volgen hem op zijn barre reis door de goot pal langs de snelweg en zien hem na een volle kilometer monter aankomen bij de winkel. Taakgericht en autonoom worden de boodschappen gedaan. Wat hij niet weet, vraagt hij aan de winkelbediende, die hem geduldig helpt en serieus neemt. “Kom nog eens terug, meneer.” Hij weet prima af te rekenen en aanvaardt de terugweg. Halverwege bedenkt hij alsnog dat hij verdikkeme de curryblokken vergeten is, en keert weer om. Teruggaande wordt de vlag ingezet, auto’s en motoren stoppen wanneer hij seint dat hij graag oversteken zou. De boodschappen en Hiroki komen ongeschonden weer thuis, al zijn de bloembladen van de chrysanten voor oma wat geknakt door het slepen over de grond. Het boeket was even lang als Hiroki zelf.

Hij krijgt de complimenten van moeder en vader en van ons, kijkers.

Dit eerste filmpje uit een reeks van 20 korte documentaires duurt zeven minuten. Het maakt heel wat los hier. Hiroki is een ontroerende held. Hij ‘flikt’ het allemaal, op een rustige manier en laat zich door niets of niemand van de wijs brengen. Hij staat zijn mannetje en weet met een nog beperkte taligheid uitstekend duidelijk te maken wat hij nodig heeft. Wij bewonderen hem, en overigens ook zijn moeder die hem vol vertrouwen laat gaan. (Al is ze bij zijn thuiskomst ook wel erg opgelucht dat Hiroki nog heel en ongeschonden is.)

Hiroki en de negentien andere peuters die gevolgd worden in de reeks zijn fors jong. Wie in Japan is geweest, was het zeker al opgevallen, zesjarigen in uniform die alleen of in kleine groepen naar school lopen of zelfs het openbaar vervoer nemen zonder toezicht van een volwassene. Met een zware rugtas of randoseru, afgeleid van het Nederlandse woord ransel.
We schreven al eens eerder over hoe kinderen de eigen school schoonhouden en om beurten de lunch van klasgenoten verzorgen. Vanzelfsprekend en zonder morren.

Veel ouders in Japan bereiden hun peuters en kleuters voor op hun schoolverantwoordelijkheden, door ze al vroeg een rol te geven in elementaire huishoudelijke taken, het dragen van hun eigen tas op familie-uitjes en soms zelfs, zoals Hiroki laat zien, het halen van kleine artikelen uit de plaatselijke winkel. Bij een aantal van deze taken ligt de lat hoog: een tas met jas en een bidon met een liter water is zwaar als je deze de hele dag moet dragen. Een drukke doorgaande weg oversteken? Oei. Bij elk van deze met succes uitgevoerde taken en verantwoordelijkheden groeit echter het zelfvertrouwen en het gevoel van autonomie. Ik kan het, ik kan het zelf! (En moeder en vader leren mee. Ze wennen van meet af, aan het idee dat hun kind onafhankelijk van hen zal worden).

Hiroki’s avontuurlijke reis zou in Nederland niet zomaar slagen

Er zijn heel wat beren op de weg in Nederland. Al is de weg zelf doorgaans beter en overzichtelijker dan in Japan. Auto’s, fietsen en voetgangers hebben hier steevast een eigen strook, in de stad delen voetgangers het trottoir soms met fietsers. In ruraal Japan wordt vaak alleen voor de auto deugdelijk asfalt gebruikt. In Nederland is een fiets- of voetpad langs de snelweg ondenkbaar. De weg deugt, het zijn vooral de beren: het is hier niet zo vanzelfsprekend dat alle weggebruikers volledig rekening houden met elkaar. Er werden al een poos geen handen meer uitgestoken, maar ook auto’s geven niet altijd meer richting aan. De remweg van een e-bike is ook voor de berijder soms verrassend (te) lang.

Hiroki’s avontuur deed denken aan eigen ervaringen die niet zo positief waren. Op je achtste alleen boodschappen moeten doen bij de slager. En doordat je al klok kon kijken in de gaten hebben dat je tenminste een half uur genegeerd werd door de slager, die de volwassenen telkenmale voor liet gaan. Ook de klanten zelf kropen voor. Of er uiteindelijk een plakje worst werd uitgereikt ben ik vergeten, maar ik zou hopen dat ik mans genoeg was om te zeggen dat ‘ie dat zelf maar op moest eten. De maatschappij hier is duidelijk anders dan de samenleving die Japan vormt. De Japanse winkelbediende is geduldig, neemt de tijd voor Hiroki. Blijkbaar is het aantal targets dat gehaald moet worden met een te krappe personeelsbezetting daar minder aan de orde, of hoort klantvriendelijkheid of omotenashi simpelweg bij de taak.

Japan is een dorp

Japan heeft behoorlijk meer inwoners dan Nederland. Het Japanse sociale systeem zorgt er echter voor dat mensen in groepen wonen en zich verbonden weten. De wijk is een belangrijke eenheid in dorp én stad: zelfs een enorme stad als Tokyo is opgedeeld in brokjes waar de vaste bewoners minder anoniem zijn, en elkaar min of meer kennen en ontmoeten op de buurtfeesten of matsuri. Hiroki’s moeder kan hem dan ook betrekkelijk gerust op pad laten gaan, zijn sociale veiligheid is niet in het geding. Gegronde angst voor kindermisbruik of ontvoering is niet aan de orde.

Natuurlijk is de wereld sedert 2008 globaal en ingrijpend veranderd. Inmiddels dealen we zowel hier als in Japan met Covid-19 en de eruit voortvloeiende zorgen en maatregelen. Hiroki met mondkapje is minder fotogeniek. Het zou het voor hem ook nog lastiger hebben gemaakt om zich verstaanbaar te maken, en hij kwam al bijna handen tekort om alles vast te houden. Een steeds verder afzakkend mondmasker corrigeren, hoefde toen nog niet.

Mogen en vermogen

De hierboven geschetste beren en bezwaren zijn reëel. De kern van de boodschap draait echter om mogen of vermogen: mag jouw kind zaken al zo vroeg zelfstandig oppakken, heb je vertrouwen in zijn of haar vermogen? Onze psychologen en pedagogen hebben geruime tijd vooral een focus gelegd op ontwikkelingskenmerken die bij de leeftijd horen, magisch denken, egocentriciteit, afleidbaarheid en impulsiviteit. Die maken het voor ouders niet vanzelfsprekend om ze de straat op te sturen. We vinden kinderen vooral kwetsbaar. Japanse ouders draaien het echter om, zij vinden hun kroost in principe capabel.

Dat smaakt naar meer

Na de eerste vertederende ambassadeur, ga je graag door. Het tweede filmpje heeft hetzelfde thema, maar de hoofdpersoon in dat filmpje werkt het volstrekt anders uit. Elk kind is anders. Ook in Japan.

Wie het filmpje van Hiroki nogmaals kijkt – en waarom niet, het biedt immers het ultieme feelgood-gevoel – ziet dat in de struiken en langs de route diverse mensen zich onopvallend ophouden met camera’s om de verrichtingen van Hiroki te volgen. De reis kan dus alleen maar goed aflopen, zo weten wij. Het doet niets af aan de prestatie. Hiroki zelf heeft zijn volgers en beschermers nooit in de gaten. Hij doet het zelf, hij is een held.