Voor de meesten van ons is het zeer normaal om een tweede taal te spreken en haast vanzelfsprekend om de Engelse taal te beheersen. Echter is dit niet altijd het geval in Japan. Nu lijkt dit misschien op het eerste oog mee te vallen, je hebt tenslotte vast weleens meegemaakt dat een ietwat oudere Japanner een gesprekje probeerde aan te knopen om zijn Engelse vaardigheden te oefenen of zelfs om ermee te ‘pronken’.
Maar in werkelijkheid is het slecht gesteld met het Engelse taalniveau in Japan en lijkt een zogenaamde taalbarrière parten te spelen in zowel lokale Japanse bedrijven als in Japanse bedrijven gevestigd in het buitenland. Waar in andere delen van de wereld grote waarde wordt gehecht aan het beheersen van deze wereldtaal, of het nu in de academische wereld is of in het bedrijfsleven, bewandelt Japan een andere weg. Meerdere volksenquêtes van de afgelopen jaren, zoals de Japanese General Social Surveys, laten zien dat Japanners het kunnen communiceren met Engelstalige buitenlanders en toeristen als hoofdreden zien voor het aanleren van de taal. Noodzakelijkheid voor werk wordt nauwelijks genoemd. Ook voornamelijk studenten geven aan dat zij er enkel het nut van inzien tijdens een reisje naar het buitenland. Een deel van de bevolking is zelfs van mening dat het niet nodig is om de taal te kunnen spreken.
Een kleurrijk voorbeeld hiervan is de voormalige CEO van Honda die het idee van Engels als mogelijke voertaal voor zijn bedrijf “dom” noemde. Frappant is dan ook dat zijn opvolger afgelopen zomer bekend maakte vanaf 2020 alle ‘senior executives’ te verplichten Engels te spreken. Honda is echter niet de eerste, aangezien zij hiermee in de voetsporen van giganten zoals Uniqlo en Rakuten treden. 2020 lijkt daarnaast ook een logisch streven: dat jaar zullen immers de Olympische Zomerspelen plaatsvinden in Tokyo, het grootschalige evenement waarbij meer toeristen dan ooit zullen worden verwacht.
Uiteraard is dat niet de enige reden waarom Japan er belang bij heeft. Naast dat het hen in staat stelt te communiceren met Engelstalige toeristen, moet men zich ook realiseren dat het een methode is om in contact te komen met de vele niet-Engelstalige nationaliteiten in de wereld. Zo creëren ze niet alleen de mogelijkheid zichzelf te uiten, maar ook de mogelijkheid hun cultuur en samenleving over te brengen, zegt Yasukata Yano, emeritus professor aan Waseda University. Het Engels is daarnaast volgens Philip Seargeant een significant onderdeel geworden van het dagelijks leven in Japan en heeft raakvlakken met politieke, sociale en culturele kwesties.
Laten we bovendien niet de huidige recessie vergeten en de idealistische plannen van de huidige premier Shinzo Abe om het land erboven op te helpen. Een van zijn oplossingen is het aantrekken van meer buitenlanders in het bedrijfsleven om de schrikbarende vergrijzing van het land tegen te gaan. Naast dat de Japanse bedrijfscultuur bekend staat als enigszins star, maakt de vereiste van het bezitten van een Japans taalcertificaat zoals de JLPT het ook minder aantrekkelijk voor sommige potentiële werknemers.
Voordat we kijken naar enkele problemen die zich voordoen in het bedrijfsleven vanwege de taalbarrière, vraag je je wellicht af hoe de onverschillige houding van de Japanse bevolking tegenover het Engels tot stand is gekomen? De sociale instituten zoals het Japanse onderwijssysteem en haar universiteiten treffen hier de meeste blaam. Engelse taallessen op scholen leggen voornamelijk de focus op goede testresultaten, waardoor studenten voornamelijk grammatica en vocabulaire stampen, maar de praktische vaardigheden zoals conversatie en schrijven overslaan.
Een schrijnend voorbeeld is het filmpje “The real voice of Japanese students” gemaakt door linguïst Tim Murphey, waarin Japanse studentes haast smeken om beter Engels taalonderwijs. Aangezien studenten zoals eerder genoemd geen waarde hechten aan de taal voor baanmogelijkheden (in het buitenland), en zij die wel een aardig woordje spreken de grens overgaan en vaak niet terugkeren, beschikt de groep die overblijft over minder Engelse taalvaardigheid. Bedrijven versterken dit verschijnsel omdat zij het liefste net afgestudeerde studenten aannemen, in tegenstelling tot studenten die een jaar in het buitenland hebben gestudeerd. Minder dan 25% van bedrijven uit een grootschalige enquête gaven aan geïnteresseerd te zijn in het aannemen van deze laatstgenoemde studenten.
Beheersing van het Engels wordt bovendien nog steeds niet gezien als een belangrijk criterium voor loopbaanontwikkeling. Enquêtes afgenomen door overheidsinstanties zoals JAPI en JETRO bij Japanse bedrijven in bijvoorbeeld Europa, de VS, Azië en Latijns-Amerika tonen aan dat niet alleen Japanse werknemers, maar ook buitenlandse werknemers problemen ondervinden van de taalbarrière. Japan staat al bekend om haar lage productiviteit, dat nogmaals bemoeilijkt wordt omdat veel Japanse werknemers nauwelijks of geen Engels beheersen, en de communicatie tussen hoofdkantoren in Japan en lokale vestigingen in het buitenland veel tijd kost. Voorlopig duurt het nog even tot er echt veranderingen optreden. Het onderwijssysteem zet een stap in de goede richting nu Engels sinds 2011 verplicht is in het basisonderwijs, rest slechts het wachten op meer bedrijven die in de voetsporen van Honda treden.
Dit artikel verscheen eerder ook in de TaTanukiKi-journal.LVSJK Tanuki : Vereniging van studenten Japanse taal en cultuur aan de Universiteit Leiden
