Voor Japanners is het glas doorgaans half vol. Wie besluit een opknappertje op het platteland aan te kopen en te renoveren ziet zich voor immense taken gesteld. Daar zou menigeen van afknappen. Op YouTube zijn tal van inspirerende voorbeelden te vinden van jonge mensen die met moed, doorzettingsvermogen en optimisme hun kominka of boerenwoning opnieuw tot leven brengen.
Een generatie geleden trokken ze massaal weg. De stad riep. Jongeren wilden of moesten in de grote verstedelijkte gebieden wonen en werken. Op kantoor, in de wetenschap of de industrie. Het platteland ontvolkte in ras tempo, ouders en ouderen bleven achter in de bergdorpen en buurtschappen tegen de hellingen aan. Steeds minder voorzieningen, scholen en winkels, steeds minder openbaar vervoer. Floep. Teruggevallen op burenhulp, totdat de buren op zijn.
Inmiddels zijn ze meer en meer klaar met de stad. De stad schreeuwt. Voor jongeren is het leven duur, woonruimte onbetaalbaar en piepklein. De baan blijkt vaak uiteindelijk niet de gedroomde levensvervulling. Wie het zich kan permitteren, zoekt steeds vaker een plek buiten de stad. Ter compensatie van het jachtige schreeuwerig bestaan, op zoek naar ruimte, of herinnerde tradities.
Akiya: lege kominka hergebruikt
Het permitteren hierboven heeft voornamelijk te maken met het soort baan, wie veel op kantoor moet zijn en daar lange dagen moet maken kan de woon-werkafstand niet overbruggen. In tegenstelling tot Nederland hoeft echter het geld geen onoverkomelijk probleem te zijn, er staan tal van boerenhuizen leeg, te koop of verlaten door de – overleden – eigenaren. Deze akiya (letterlijk verlaten huizen) zijn doorgaans goedkoop te verwerven.
Niet zelden krijg je bij de aankoop van het romantisch ogende traditionele boerenhuis er een volledige huisraad bij. Ah, dáárom was het zo goedkoop! De kinderen zien af van de erfenis en bieden huis én haard te koop aan. Zíj weten waarschijnlijk welke gigantische klus met het opruimen gemoeid zal zijn. Er moet een mensenleven aan verzamelde huisraad worden ontrafeld en weggevoerd. Zíj weten hoeveel werk er in zal steken om het kasteel van Doornroosje weer zichtbaar te maken, het is overwoekerd. En dat is geen tijdspanne van 100 jaar, wie niet wekelijks maait, ziet zijn huis al snel opgeëist worden door de uitbundige natuur. Zíj weten dat hout nu eenmaal rot of aangetast wordt wanneer het niet regelmatig wordt onderhouden.
Een kominka is een traditioneel huis, gebouwd als houten skelet met lange, stevige balken en bewerkte boomstammen die over de hele lengte van het huis lopen om het dak te dragen. De ruimte tussen de houten staanders is opgevuld met stro en leem en stucwerk, of met golfplaat of kunststof panelen. Kominka zijn er immers van honderden jaren geleden, maar ook relatief jong, enkele decennia oud. Een kominka heeft wellicht een rieten dak, maar vaker een bedekking van plaatwerk. Het huis is door schuivende panelen opgedeeld in kamers en kamertjes, met een inpandige engawa of buiten gelegen overdekte veranda die een pad langs de buitenkant van het gebouw vormt. Kamers hebben aangestampte vloeren, of verhoogde vloeren met tatami. Kortom, ruim en reuze romantisch. Maar eerst opruimen en maaien.
Opruimen
Op YouTube groeit het aantal kanalen van jongeren die deze uitdaging zijn aangegaan. Er is een groot aantal voorbeelden voorhanden van dat opruimen. De televisie biedt wel eens vanuit de Verenigde Staten overgewaaide documentaires van garages met inhoud die ongezien verkocht worden bij opbod. Een garage-inhoud is echter kleiner en de staat van constructie van het gebouw is van te voren goed in te schatten. Geen excessieve plantengroei, een stabiele ondergrond en geen verstopte waterwegen om het regenwater van de bergen af te voeren.
In de vlogs of videofeuilletons die we online volgen zien we de beslist overtreffende trap. Het huis is groter, heeft meestal meerdere bijgebouwen voor agrarische doeleinden en een flinke lap landbouwgrond. Vaak zelfs een perceel bos. Het huis met bijgebouwen is niet alleen volgepakt met huisraad en spullen die als overbodig werden beschouwd (maar nog te goed om weg te doen, dus naar de garage), maar bovendien met ook al die persoonlijke bezittingen die door de vorige eigenaar wel degelijk dagelijks werden gebruikt. Het huis is plots verlaten, de theeketel hangt nog boven de haard, de koelkast is soms nog vol en leidt een eigen leven. Je stapt andermans leven in. Waar de garage-sale een blijkbaar spannende hobby is – er kán een schat tussen de rommel zitten – heeft de opruimklus in Japan eerder iets verdrietigs. Opruimgoeroe Marie Kondo heeft makkelijk praten: “Als het geen vreugde schenkt, kan het weg”. Dan gaat het om beslissingen die je als eigenaar zelf zou moeten nemen, in dít geval woel je door bezittingen van een ander. Wie al wel eens de nagelaten bezittingen van zijn ouders heeft moeten doornemen kent het gevoel. Dat het hier om een onbekende vorige eigenaar of familie gaat, maakt eigenlijk niet zo heel veel uit. Het is jóuw verantwoordelijkheid. Gaandeweg ontvouwt zich een mensenleven. Kleding, diploma’s, een prijzenkast met medailles, landbouwmachines van weleer. Dat stemt weemoedig en moet met respect en geduld worden aangepakt. Dat proces van zoeken en vinden, duiden en wegen wordt dan ook uitgebreid in beeld gebracht. Als kijker herken je iets van de sfeer van Tussen Kunst en Kitsch. Wat zal er gevonden worden, wat gooien ze weg?
We zien de nieuwe bewoners verwonderd bij het aantreffen van agrarische gereedschappen waarvan de functie niet zomaar duidelijk meer is, we zien tansu-kasten met kimonos gevonden worden, een huisaltaar ontmanteld worden. De gevonden voorwerpen brengen in beeld hoe Japan tijdens de Shōwa-periode (1926-1989) leefde. We herkennen deels ook allerhande huishoudelijke apparaten, stereoapparatuur van de zestiger en zeventiger jaren die ook hun weg naar hier vonden. Nog bruikbare voorwerpen worden opzij gelegd, evenals spullen met een emotionele waarde voor de vorige eigenaar. De rest wordt met eerbied opgevouwen, gescheiden en in keurige zakken buiten opgetast. Er ontstaat een “respectvolle” stapel afval groter en hoger dan het huis zelf.
Afvoeren
Het afval moet worden afgevoerd. In Nederland laden we een aanhanger of achterbak vol en brengen het naar een nabije vuilstort. We sorteren en maken keuzes ter plaatse. Is een voorwerp overwegend van ijzer, dan gaat het bij het oud ijzer ondanks het feit dat er ook harde kunststof, textiel of hout aan bijvoorbeeld de tuinstoelen zit. Zo werkt het niet in Japan. Er is weliswaar een prima systeem van verzamelplaatsen voor afval en afgedankte huisraad, maar dit soort keuzes worden niet door de brenger gemaakt, maar zijn strikt gereguleerd door de overheid. Afvalscheiding schrijft men in Japan met hoofdletters. Hout mag geen enkele spijker of nagel bevatten. De tuinstoel moet thuis uit elkaar genomen worden aleer deze in losse componenten kan worden aangeboden. Afval aanbieden kost geld. Behoorlijk veel geld. Uitzondering is het ijzer, daar kan juist geld aan worden verdiend. In een land met weinig eigen grondstoffen, kan ijzer, staal, zink en aluminium graag opnieuw worden gebruikt. Landbouwmachines worden gedetailleerd uit elkaar genomen zodat losse onderdelen, tandwielen en motorelementen andermans kapotte machines nieuw leven kunnen inblazen.
Maaien en snoeien
Parallel aan het leegmaken van het huis wordt het omringende land aangepakt. Er moet een weg worden herontdekt en vrijgemaakt, rondom het huis moet opschietend groen worden weggehaald en er moet worden gemaaid, gemaaid, gemaaid. Bamboe, grassen en tal van andere kruidachtige planten hebben reeds bezit genomen van de locatie en geven zich niet gewonnen. Met de bosmaaier er door, veel en vaak. Wanneer je je omdraait staat het er echter weer. Als gevolg van het uitgebreide regenseizoen in het voorjaar en het er op volgende vochtige en warme zomerklimaat tiert het allemaal welig. Overweldigend en welhaast onbegonnen welig. Volledige afleveringen van de vlogs gaan op aan het maaien en snoeien. Tegelijkertijd komt daarbij ook een aantal gebreken aan het licht. Niet functionerende of verstopte waterafvoeren ondergraven funderingen en zorgen voor houtrot. Er zitten addertjes onder het gras. Letterlijk en figuurlijk. Het afgemaaide gras blijft een week liggen om te drogen en er voor te zorgen dat de nieuwe sprieten minder kans krijgen. Uiteindelijk wordt het maaisel en snoeiafval verbrand met gecontroleerd open vuur. Tuinafval aanbieden op de vuilstort is vanwege de kosten geen optie. Ook de tuin ligt vol met overgroeide verrassingen, golfplaat, houtwerk, -stronken en landbouwbenodigdheden. Het eigen land bijhouden neemt dan ook een fors deel van de activiteiten in beslag. Bovendien moet – in het kader van community- of burenplicht – ook gezorgd worden dat de openbare weg die aan jouw land grenst, begaanbaar én even breed blijft. Het oprukkende groen snoept als een malle van de randen.
Restaureren
In de twee vlogs die we wekelijks volgen, beginnen ze er aan toe te komen. Er kan een begin gemaakt worden met de restauratie. Beide kanalen hebben al meer dan 70 afleveringen gepubliceerd. Er is tot op heden al ruim een jaar besteed aan alleen maar opruimen, afvoeren en maaien! Inmiddels kan er mentale en fysieke ruimte ontstaan om het huis op te gaan knappen. Dat is ook nodig, er wordt nog altijd niet in gewoond. Kamers worden gestript, plafonds weggenomen, leem met riet afgebroken. Electra en waterleidingen voorlopig afgesloten. Wat bij het watersysteem opvalt is dat de leidingen steevast aan de buitenzijde van het huis omhoog komen. In aardbevingland nummer 1 destijds een goed idee. Inmiddels kan met flexibele slang en vernuftige koppelstukken ook een nieuw systeem onder de vloer worden aangelegd, zo zien we. Beetje bij beetje verdwijnen tussentijdse aanpassingen die door de vorige eigenaar werden aangebracht; de schrootjes, plastic plafondplaten, het formica. Het oorspronkelijk gebouw toont zich weer in al haar soberheid en stijl. En overigens ook de gebreken laten zich zien. Door beestjes en of houtrot aangetaste balken en staanders, verzakkingen en andere gevaren waar snel iets aan gedaan moet worden. Natuurlijk betreft het hier verlaten huizen, maar onderhoud of niet, de effecten van regen, vocht, extreme winterkoude en zomerhitte laten hun sporen na. Een huis van slechts vijftig jaren oud toont zich als een eeuwenoud pand. De rook uit de haarden in de vloeren van elke kamer dragen daar zeker ook aan bij.
Elke actie in het ontmantelingsproces wordt nauwgezet in beeld gebracht, net als het eindeloze maaien en opruimen. Ook hier valt op hoe inclusief het opruimen wordt gezien. Na alles wat wordt weggebroken, komt de veger als vanzelfsprekend te voor schijn. Elke stap in het proces wordt afgesloten met een grondige reiniging van achtergebleven resten. De wetenschap dat het morgen weer vol zal liggen, maakt daarbij niet uit. Gereedschap wordt schoongemaakt en geordend weggeborgen. Zeker en vast. Japanners houden van schoon.
Opknappen op twee manieren
Het is ongelooflijk veel werk, welhaast onbegonnen. Je zou er de moed van verliezen. Afknappen, na een jaar opruimen, afval afvoeren en maaien. De nieuwe eigenaren van de beide panden knappen er echter mentaal juist van op. Ze zijn blijkbaar in staat om hun werk te combineren met vrijwel dagelijks klussen aan hun kominka. Ze zijn weg van de wereld van haast. Het fysieke opknappen van hun panden, met eigen handen is zichtbaar bevredigend, levert vast en zeker ooit een prachtige, ruime, idyllische woning op en draagt bij aan de instandhouding en herwaardering van cultureel erfgoed.
We zijn benieuwd naar het vervolg. Het werkelijk bewoonbaar maken moet nog volop in beeld worden gebracht. Daar verheugen we ons op.
Aanbevolen kanalen
Er zijn verrassend veel van deze initiatieven op het web beschikbaar. Nu eens een stads echtpaar dat een kominka aanschaft met de bedoeling er een recreatie- of vakantiewoning van te maken, dan weer de wederwaardigheden van en Australiër of Amerikaan die met een Japanse echtgenoot de stap zet. De twee voorbeelden hieronder zijn videoverslagen van jonge Japanse stellen. Probeer maar eens uit, geniet er van. En wees gerust, zodra je er één bekeken hebt, zal het algoritme van YouTube je onmiddellijk en tot in lengte van dagen van alternatieven voorzien.
里山のシイナ Satoyama Shiina : Dagboek van het Japanse Platteland
Beeldverslag van het opruimen, afvoeren en – verdikke, vooral – maaien in en rond een kominka op het platteland. Dit pand, met rijstvelden en een bosperceel treffen we in een bergachtig gebied met alle fijne en nare verrassingen van dien. Veel aandacht ook voor het restaureren en in bedrijf houden van voertuigen en landbouwwerktuigen. Wie een beetje te ‘zen’ wordt van al het gemaai, kan beginnen met de jaarlijkse samenvattingen die beknopt in beeld brengen wat er tot dusver is ondernomen. De reeks is in Japan zelf zeer populair. de auteurs geven zelfs succesvol een boek uit over hun avontuur. Op dit moment zijn 71 afleveringen beschikbaar die elk gemiddeld 13 minuten duren.
北国いなか暮らし Kitaguni Inakakurashi : Old folk house regeneration and country life
Beeldverslag (steeds ongeveer 20 minuten) vanaf de aankoop van een boerenbedrijf met varkenshouderij tot aan de huidige stand van zaken waarin de renovatie van start is gegaan. Waar de bovenstaande serie vooral het romantisch avontuur beschrijft dat twee jonge mensen zijn aangegaan, wordt in deze reeks een en ander duidelijk planmatiger (maar met overigens ook de eigen handen) aangepakt. Op dit moment zijn 83 afleveringen beschikbaar die elk gemiddeld 20 minuten duren.
in de meeste gevallen hoef je zo’n huis niet eens te kopen maar mag je er gratis wonen. En ze zijn ook meestal van hout, dus in de winter is het knap koud. Bovendien moet je wel een auto hebben in verband met de afstanden daar. Maar als je slim bent ga je richting Kagoshima, daar is het weer beter. Misschien kom ik jullie wel tegen op een dag! Veel succes!