Het begin van de decembermaand wordt in Nederland gekenmerkt door de appeltjes van Oranje die de Sint meebrengt. Dat zijn overigens geen appeltjes maar mandarijnen en de lekkerste, de Satsuma, komen uit Japan. De stoomboot maakt dus een forse reis. In Japan zelf geniet men ook al eeuwenlang van een andere diep-oranje vrucht. Zozeer zelfs dat deze beschouwd wordt als dé nationale vrucht van Japan. Deze kaki is inmiddels ook volop in de Nederlandse schappen te vinden. En wellicht in je schoen, als je braaf bent geweest.
Hij zet je op het verkeerde been, die kaki. Is het een tomaat? De kaki heeft in elk geval de soortgelijke vorm en grootte, maar heeft vier dikke verhoute of leerachtige bloembladen vastgeklemd aan de vrucht bij de steel, zoals je deze bij bijvoorbeeld aubergines ook lastig los krijgt. De kaki is prachtig oranje, bijna vermiljoen of tempelrood. Herfst is hét seizoen van de oogst en op de fruitschaal doet-ie het geweldig en wint-ie met gemak van de appelen en de eerder genoemde mandarijnen.
Decoratief, smakelijk en handelbaar
Hij blijft ook lang goed en een lust voor het oog. Zonde om deze decoratieve vrucht aan te snijden. Toch maar wel doen, want de verrassing wordt alleen maar groter. De kaki – minus de schutbladen – kan eenvoudig met schil en al geheel worden gegeten, er zit geen pit van betekenis in. Snijd hem in plakken, zoals bij een tomaat en proef. Proef een palet aan smaken dat doet denken aan banaan, perzik, aardbei – en vooruit, zelfs ook tomaat – met de consistentie van een goede peer. Maar dan zonder het geknoei van het sap langs de mondhoeken en verdikkeme op de trui. U gaat om. Herfst zal voortaan minder zwaar zijn.
De kaki (of eigenlijk Diospyros kaki) is één van de oudst bekende verbouwde vruchten ter wereld. In China wordt deze al ruim 2000 jaar geteeld, lang voordat men er in Israël de naam Sharonfruit aan gaf. Ergens in de tussentijd is de kaki ook in Japan beland. Of geplant; het gaat om een tot vijftien meter hoog wordende warrige boom, met grote leerachtige donkergroene bladeren die in het najaar vallen, zodat de vruchten meer zon krijgen om aan te rijpen. De boom heeft niet echt een sierwaarde, groeit stakerig en grillig. Des te beter, een even lelijke pruimenboom die hier zijn gang mag gaan, draagt goed spul en geeft gul.
Een Godenpeer
Diospyros is de naam van de familie. Grieken zo te horen, het laat zich vertalen als “Vrucht van Zeus”, of eigenlijk letterlijk “Graan van de Goden”. Het gaat echter om een tropischer geslacht. De naam is door Linnaeus in 1753 toegekend om deze familieleden samen te voegen en te onderscheiden van andere plantengeslachten. Een beste familie, waarvan een aantal leden het donkere ebbenbout leverden. Tropisch hardhout doen we niet meer, maar de vruchten zijn ook zeer waardevol. Met name die van de persimmon bomen, zoals we de kaki ook te koop zien in de winkel. De kaki kent alleen al in Japan duizend-en-één verschillende varianten. Maar de laatste één is de echte Godenpeer, want onmiddellijk zoet en eetbaar. De overige soorten moeten eerste een bewerking ondergaan om ze voor consumptie geschikt te maken, of worden gebruikt om te vermalen en te persen tot een beits, die het hout van tempels en schrijnen al eeuwenlang afdoende conserveert.
De telers spreken van “astringent” als het over de nog-niet-zomaar-eetbare kakis gaat. Wrang zijn ze, de mond trekt er lelijk van samen. Terecht, ze zijn wat giftig. De boosdoener is net als bij sommige te vroege wijnen, tannine. Deze vruchten moeten daarom eveneens narijpen en zacht worden: daardoor verdwijnen de tannines volledig en wordt ook deze kaki zoet en aromatisch. De binnenkant wordt echter stroperig, zodat de eetbeleving verrassend verschilt van die van kaki-godenpeer bij ons op de fruitschaal. Traditioneel werden de kakis aan draden geregen en in grote bossen onder de dakoverstekken of aan rekken te drogen gehangen. Dat gebeurt tijdens de herfst in Japan nog steeds op het platteland en roept een gevoel op van nostalgie en satoyama.
Romiger dan de Paus
Kaki worden in geheel Japan geteeld, maar er zijn regio’s die extra gewaardeerd worden om hun kwaliteitskaki’s. Fukushima hoorde tot de absolute favorieten, maar na de tsunami en kernramp in 2011, werd het lastig om deze kaki’s met een traditioneel bekende romige textuur aan de man te blijven brengen. Met tannine is te dealen maar de radio-actieve straling levert haar effecten, één duidelijk meetbare is de daling van de verkoop. Inmiddels krabbelen de telers weer wat op proberen ze hun kaki weer op de toonbank te krijgen. En soms heel vernuftig: Aan het einde van de novembermaand bezocht paus Fransiscus Japan. Eén van de parochianen, Chuichi Ozawa, een teler uit Fukushima, bood Zijne Heiligheid een plateau van 50 keurig gerangschikte even grote kaki aan om de bezorgdheid met betrekking tot de veiligheid van fruit uit de prefectuur weg te nemen. Ook deze sint neemt weer een traytje mee naar het westen.
Dat Japan zelf fier is op haar kaki’s, laat Peter Barakan zien in Persimmons, een editie van Begin Japanology. Getoond wordt hoeveel verschillende soorten er geteeld worden, hoe deze gerijpt en geconserveerd worden en hoe de kaki die niet voor consumptie geschikt zijn toch gewaardeerd worden door ze voor allerlei andere doeleinden te benutten. Er is uiteraard een kaki-museum en dit heeft – natuurlijk – de vorm van een heel grote oranje persimmon.
Als het om onze bekendheid met fruit uit Japan gaat hebben de mandarijnen het gewonnen. Daar kan de nationale Japanse vrucht niet tegen op, “Daar komen de Kaki-tjes van Oranje” zal niet in een liedje bezongen worden. Al was het maar vanwege de gekke connotatie van het woord in Nederland en de alomtegenwoordigheid van ons eigen ‘nationale’ herfstfruit: de appel. Wie echter na een fruitschaaltje de pitjes van de satsuma’s zat is en zich appelig voelt, neemt eens een kaki en mag Japan bedanken voor het doorzettingsvermogen van duizend jaar om deze smakelijke kruising tussen vergeten groente en fruit te perfectioneren. Koester de kaki!
2 december 2019