Waar sommige acteurs een halve of hele film nodig hebben om het publiek met hun personage mee te laten voelen, had Kirin Kiki meestal aan één scene genoeg – daarna hield je als kijker van haar. De op 15 september overleden actrice was één van de allerbeste actrices van Japan, en ver daarbuiten.

Kiki is geen Japanse achternaam, en Kirin noemen Japanners hun kinderen evenmin (want het betekent ‘giraf’). De artiestennaam van Keiko Uchida, zoals ze eigenlijk heette, had geen diepere betekenis. Naar eigen zeggen sloeg ze, op zoek naar een stage name, het woordenboek toevallig open bij de ki-klank. Het is een tekenende anekdote voor de actrice. Ze was al decennia wereldberoemd in Japan en sinds een jaar of tien ook bij ons, maar bleef altijd wars van sterallures. Lees een willekeurig interview met ‘iedereens favoriete Japanse filmoma’, zoals ze vaak liefkozend werd genoemd. Wat opvalt is haar nuchtere kijk op de filmindustrie, acteren, roem, en het leven in het algemeen. 

Dat was ook hoe regisseur Hirokazu Kore-eda haar graag in zijn films inzette: vaak in een kleine maar oh-zo-belangrijke rol als oma of moeder van de hoofdpersoon. Zelfs in het meesterlijke Our Little Sister (2015) dook ze even kort op. Maar de lengte van haar optreden maakt niet uit: met relatief weinig tekst en tijd in beeld zegt Kiki zoveel dat ze ook in de rest van de film aanwezig blijft. Kijk naar After the Storm (2016), haar één-na-laatste samenwerking met Kore-eda. Zie hoe ze door haar veel te volle appartement scharrelt, rustig keuvelend met haar zoon, en je snapt waarom de regisseur zo graag met haar werkte: ze wórdt haar personage. Niet dat dat vanzelfsprekend voor haar was: over diezelfde film zei de regisseur in een interview dat ze scènes eindeloos voorbereidde. ‘Ze oefende kleine bewegingen opnieuw en opnieuw, om iemand te kunnen spelen die al tientallen jaren op die plek woont’.

Een ander voorbeeld van Kiki’s kunnen is de film An (2016), in het westen verschenen als Sweet Bean, waarin ze een oudere vrouw speelt die een eigenaar van een amper bezochte bakkerij uit de brand helpt met haar recept voor dorayaki-pannekoekjes. Onbezoldigd, en gaandeweg blijkt waarom: als vrouw met lepra, een ziekte waar wereldwijd nog altijd een stigma op rust, geniet ze van het contact met mensen die haar anders voorbij zouden lopen. Het is zware kost, een ingewikkelde rol die in handen van veel andere actrices zou kunnen vervallen in melodrama. Kiki houdt het echter licht en subtiel, wat het einde alleen maar nog harder doet aankomen bij de kijker.

Toevallig actrice

Kiki was een buitengewoon begaafd actrice, maar rolde er toevallig in, vertelde ze voor de zomer van dit jaar in één van haar laatste grote interviews. ’Want het betaalde goed. Ik ben geen heel integer persoon,’ stelde ze droogjes vast. En ook geen sociaal persoon: ze hield eigenlijk niet van mensen. Ze zou naar eigen zeggen het liefst ieder sociaal contact vermijden als dat zou kunnen. Nadat tien jaar geleden haar agent was overleden, nam ze daarom ook geen nieuwe meer. Aanbiedingen voor rollen mochten filmproducenten per fax naar haar woning in Shibuya in Tokyo sturen. Daar woonde ze, hoewel ze sinds 1973 getrouwd was met de Japanse rockartiest Yuya Uchida, in haar eentje.

Onmisbaar

Eerlijkheid gebiedt me te zeggen dat ik Kirin Kiki eigenlijk pas ken sinds haar samenwerking met Hirokazu Kore-eda, die haar ook buiten Japan veel roem opleverde. Deze begon tien jaar geleden, met (wat mij betreft) haar beste rol, in het verpletterende Still Walking. Dit jaar eindigde haar carrière met Shoplifters, dat in Cannes de Gouden Palm won. Die film moet hier nog in de zalen komen, maar het lijdt geen twijfel dat iedereens favoriete Japanse filmoma daarin ook weer onmisbaar zal zijn. Het wordt wennen zonder haar.