Toen Netflix in januari 2022 een serie van de hand van Hirokazu Kore-eda aankondigde, wisten we dat we op moesten letten. Daarna bleef het lange tijd stil. Maar begin 2023 verscheen The Makanai: Cooking for the Maiko House gelukkig dan toch eindelijk op de streaming-dienst. En als je dit jaar één serie kijkt, laat het dan déze zijn.
Hirokazu Kore-eda werd wereldberoemd met sociaal-geëngageerde films als Like Father, Like Son, After the Storm, Our Little Sister en Shoplifters. Nagenoeg al zijn werk gaat over familie: over wat mensen bij elkaar brengt en houdt, en over de maatschappelijke omstandigheden die ze, tegen wil en dank, uit elkaar drijft. Verwacht geen spannende actiescènes of plottwists, maar inkijkjes in levens die je bijblijven. Deze slices-of-life starten vaak niet aan het begin van een verhaal, en eindigen meestal ook niet met een conclusie.
Van Maiko naar Makanai
The Makanai: Cooking for the Maiko House past perfect in dat rijtje. Kore-eda schrijft meestal originele scripts, maar nam voor deze serie de manga, Maiko-san chi no Makanai-san, als basis. Strip en serie vertellen het verhaal van Kiyo en Sumire. Twee 16-jarige meisjes uit de noordelijke provincie Aomori.
Ze gaan na het afronden van hun junior high school niet, zoals gebruikelijk in Japan, naar high school, maar kiezen voor een praktijkopleiding: die tot maiko. Maiko, of kinderen van de Mai, ceremoniële, gestileerde dansen, komen voort uit een traditie ontstaan ruim 300 jaar geleden. Jonge vrouwen serveerden groene thee en dango-noedels in onder meer de Yasaka-schrijn, centraal in het leven van Gion, in Kyoto, de oude hoofdstad van Japan. Maiko zijn ook leerlingen op het pad naar geiko, de in de klassieke Japanse kunsten, muziek, zang en dans geschoolde vermaarde gezelschapsdames. Zover durven de beide meisjes niet te denken, zij zijn voorlopig vastbesloten om zich de Mai eigen te maken, en zich te storten in een internaat-achtige wereld waar deze eeuwenoude culturele tradities levend worden gehouden en mobiele telefoons verboden zijn.
De serie begint met hun nachtelijke busreis naar het centraal gelegen Kyoto. Kiyo en Sumire nemen hun intrek in het huis Saku, één van de okiya (logementen en trainingsfaciliteiten voor maiko en geiko) in Gion. In negen afleveringen van veertig minuten volgen we het pad van beide meisjes en krijgen we een inkijk in de bijzondere wereld van de maiko en geiko. De serie beschrijft een periode van een jaar en volgt de seizoenen en de feestelijke gebeurtenissen die in Kyoto’s entertainmentdistrict van belang zijn.
Zoals de serie van de titel al verklapt: Kiyo blinkt niet, zoals Sumire, uit tijdens de maiko-trainingen. En dat is een probleem, in deze competitieve business. Het lijkt het einde van hun gezamenlijke droom te betekenen, maar op dat moment valt de inwonende makanai (letterlijk: ‘persoon die het eten verzorgt’) van huis Saku uit. Kiyo, behept met de kookkunsten van haar oma, vraagt de okaasan (‘moeder’, de eigenaresse van de okiya) of zij voorlopig het eten mag bereiden. Het antwoord laat zich raden.
Betrokkenheid tonen
De meisjes zijn dus al snel met volstrekt andere dingen bezig. Waar de een haar talenten voor de dans en al die andere aspecten van het maiko-schap ontwikkelt door middel van onophoudelijke oefeningen en strenge trainers, mag de ander zich verliezen in het bereiden van maaltijden, het selecteren en waarderen van groenten, vis, zeewier en bonito-vlokken. Beiden met volop inspanning, maar met ook onmiskenbaar succes. We zien Sumire maiko worden, en we zien hoe het huis geniet van Kiyo’s kookkunsten. We zijn aldus getuige van twee kunstvormen die niets voor elkaar onder doen.
Beide meisjes gaan volledig op in hun dagelijkse bezigheden. Toch hebben en houden ze feilloos in de gaten wat de ander beweegt, hoe haar dag was, of er vooruitgang geboekt werd en of het de moeite waard was. Deze waarderende betrokkenheid wordt voortdurend naar elkaar toe uitgesproken. De overige huisgenoten in de okiya zijn er verbaasd over, rollen meer dan eens met de ogen, maar accentueren zo ook de bijzondere band tussen beide meisjes.
Gunnen
Een van de meest opmerkelijke onderdelen van de dynamiek tussen de meisjes – en overigens ook de andere leden van deze kleine hechte gemeenschap – is het elkaar van harte alles gunnen. IK staat niet altijd voorop. Als de een iets niet krijgt, is er niets verloren. Het is de ander gegund. Of dat om lootjes voor een loterij gaat, of om succes in de opleiding. De makanai proeft alleen, maar kan volledig genieten van de anderen die met smaak eten van wat ze met heel haar ziel en zaligheid heeft bereid. Als er een wens mag worden gedaan, wordt niet gekozen voor een eigen gewin, maar onmiddellijk en vanzelfsprekend voor het geluk van de ander. Deze gun-factor wordt voortdurend en adembenemend in beeld gebracht door de twee meisjes onderling en door de andere huisgenoten. Maar ook door een vader die eigenlijk een andere toekomst voor zijn dochter in gedachten heeft. En een oma die juist andersom denkt en er rotsvast op vertrouwt dat haar kleinkind vindt wat ze al ís.
Aanpassen
Kleinbehuisd en toch de ander niet tot last zijn. Japanse huizen zijn doorgaans niet ruimbemeten en in Gion is een traditionele machiya of okiya daarenboven ook nog eens super-gehorig. Fluisteren zorgt er niet voor dat gesprekken niet opgevangen worden. Een papieren scheidingswand tussen kamers en het feit dat kleine kamers met velen gedeeld moeten worden, noodt tot aanpassingen. Elkaar met rust laten, inschikken, samen delen. Aanpassen aan elkaar is een derde kunstvorm in Japan die in de serie aan bod komt. Met een in eeuwen opgebouwd stelsel van omgangsvormen en etiquette, met hoffelijke taaluitingen past men zich in de samenleving in. In dit geval is dat de besloten samenleving van het maiko-huis, maar ook overal elders in de “echte” wereld is men doordrongen van de wetenschap dat aanpassen het groepsgevoel ten goede komt en daarmee het succes en geluk van allemaal.
Een beproefde vorm van aanpassen is die van meester en gezel, senpai en kōhai. Een geiko neemt een maiko-leerling onder haar hoede en draagt haar kennis al doende in de praktijk over. Omgekeerd zorgt de leerling voor het welzijn van de geiko, en verricht hand- en spandiensten. Het systeem werkt! In het maiko-huis, maar ook op scholen, kantoren, bedrijven en overal waar samen gewerkt wordt. Dat het senpai en kōhai concept werkt, wordt ook duidelijk in de productie zelf. De serie wordt weliswaar aan Kore-eda toegeschreven, maar alleen de eerste twee afleveringen zijn volledig door hem geregisseerd. De overige zijn samen met andere regisseurs gemaakt die graag gebruik maken van zijn adviezen, inzicht en talent om het kleine groots te verbeelden.
Naast het aanpassen aan elkaar is er ook het aanpassen aan situaties. We zien de meisjes moeiteloos schakelen tussen contexten. In het maiko-huis passen ze zich aan in de hiërarchie, met bescheidenheid, taalgebruik en omgangsvormen, buiten op straat is iedereen plots gelijk. Bínnen het maiko-huis moet de moderne wereld buiten gehouden worden teneinde de concentratie op de training en de focus op normen en waarden niet te laten verslappen, daarbuiten wordt de telefoon als vanzelfsprekend gebruikt en kent iedereen wel degelijk Masaharu Fukuyama als hedendaags idool, bekend van tv-series, films (ook die van Kore-eda) en liedoptredens in volle zalen en op de Kohaku Uta Gassen.
Dat vermogen om te schakelen tussen situaties is wellicht niet typisch Japans. De snelheid en vanzelfsprekendheid, en de overgave waarmee het gebeurt, waarschijnlijk wel. Het is alsof voortdurend een knop omgezet wordt in het hoofd, waarbij onmiddellijk een passende mindset naar voren schuift die voor 100 procent omarmd en genoten wordt. In de serie wordt meerdere malen geschakeld tussen uchi en soto, de beschermde afgebakende wereld van de maiko en het moderne alledag van hedendaags Kyoto. Ontmoetingen buiten zijn anders dan met dezelfde personen binnen.
Waarderen en Zorgen
De beide meisjes zijn als open boeken. Het is voor iedereen in het huis en voor de kijkers evenzeer duidelijk hoe ze zich voelen, wat ze bezighoudt en wat ze waarderen. Luid en duidelijk, op een bijna niet-Japanse manier schreeuwen ze het uit van plezier en zijn ze eveneens zichtbaar ongelukkig als het een ander niet goed gaat. Voor een zieke moet speciaal gekookt worden en worden toegezien op het opeten van gerechten die wellicht medicinale ingrediënten hebben, maar vooral een smaak en gevoel oproepen van troost en geborgenheid.
Over het algemeen is Japan subtieler in het tonen van gevoelens. Japanners zijn vooral indirect en hanteren de taal niet per se om heldere afspraken te maken. Ze houden er graag ‘lucht tussen’. Ja, is niet altijd volmondig ja, het is vaak ook misschien.
Hier worden de regels van de taalkunst met voeten getreden, de meisjes zijn dusdanig en luidruchtig dol op elkaar dat het huis dan weer met de ogen rolt, maar dat begrijpt en vertederend vindt.
Plezier
De hele serie is luchtig en licht. Er moet gewerkt worden, maar het plezier spat er af. Dat gaat niet met vuurwerk of kermis gepaard, het wordt in beeld gebracht met gezichtsuitdrukkingen, met lachen en zwaaien. De ondersteunende muziek van Yoko Kanno draagt bij aan het plezier, vrolijk en vlot. Het plezier zie je wanneer men elkaar ziet, aanspreekt, gedachten deelt en herinneringen ophaalt.
Deze serie gaat over vriendschap, onvoorwaardelijk en diepgevoeld
Vriendschap
Betrokkenheid tonen, elkaar alles gunnen, je van harte aanpassen, elkaar uitgesproken waarderen, voor elkaar zorgen en samen plezier beleven. De serie gaat dus over vriendschap. De besloten omgeving van het maiko-huis biedt een prachtig decor. Maar het is uiteindelijk niet meer dan dat: Deze reeks ontmoetingen met Kiyo en Sumire gaat over onvoorwaardelijke diepgevoelde vriendschap. Kore-eda slaagt er wederom in om deze ontroerend goed in beeld te brengen. The Guardian en VPRO Cinema schreven mooie, lovende recensies.
Kore-eda kiest met zorg zijn acteurs. Zijn acteurs kiezen vervolgens ook voor hem. We zien een aantal bekende gezichten uit zijn eerdere films in een nieuwe rol in deze tv-serie. Het is prettig samen werken met Kore-eda. Hij waardeert, gunt, zorgt en is betrokken. Vriendschap.
Nana Mori en Natsuki Deguchi, de actrices van Kiyo en Sumire, zijn door hem gekozen en gevraagd. Met zorg. Op Youtube vinden we een interview met deze drie vrienden. Op een engawa, voor een huis, halen ze als terloops herinneringen op aan het maken van de reeks. Tijdens het gesprek laat Kore-eda zich ontvallen hoe zeer de twee jonge actrices in staat bleken de vriendschap te beleven en te verbeelden. Hij is daarbij extra lovend over Nana Mori, en spreekt voor de camera, voor de hele wereld uit dat zij in haar spel en wezen nu al zijn geliefde vriendin/acteur Kirin Kiki evenaart.
21 februari 2023
Dank voor deze recensie. Zoals de meeste recensies inderdaad lovend. Wat ik er in mis is dat The Makanai weliswaar een mooi gemaakte serie is, maar natuurlijk volledig voorbijgaat aan de realiteit van het leven als maiko en geiko. Meisjes van 15, 16 die fulltime gaan werken, in het nachtleven nog wel… het is in Japan verboden maar voor deze business is een uitzondering gemaakt in de wet. Op z’n minst dubieus. Een maiko is in opleiding, maar krijgt de lessen en de kost en inwoning alles behalve gratis. Ze bouwt een schuld op die ze zodra ze als geiko gaat werken moet terugbetalen. Het meisje in de serie dat er halverwege mee stopt, moet de tot dan toe opgebouwde schuld ook terugbetalen. Dus zo vrolijk zal ze haar koffer in het echt niet hebben gepakt.
Er wordt heel hard gewerkt om het imago van de geisha-wereld los te weken van het beeld dat het gaat om prostitutie. Het gaat om meisjes, dames, die zich de traditionele kunsten eigen maken en daar mensen mee entertainen. Maar we weten allemaal dat dat maar gedeeltelijk waar is. De kunsten (en drinkspelletjes) van geisha’s worden nog steeds voor het merendeel vertoond tijdens drinkfestijnen van mannen, tegen wie ze aardig moeten blijven met vleierij en onderdanigheid. Een wereld die zich afspeelt achter gesloten deuren.
Vorig jaar kwam een ex-maiko in het nieuws omdat ze via social media de misstanden in haar okiya naar buiten bracht. De okaasan probeerde haar maagdelijkheid te verkopen. Een gebruik dat een naam heeft, namelijk “mizuage” en volgens de officiële lezing “ al sinds 1956 is afgeschaft”.. yeah, right. Daarnaast werd ze gedwongen om veel alcohol te leren drinken en werd ze keer op keer aangerand door dronken mannelijke klanten. Zie dit artikel https://www.vice.com/en/article/93adbd/she-trained-to-be-a-geisha-until-her-boss-tried-to-sell-her-virginity
Kortom, the Makanai is een sprookje. Daar is natuurlijk niks mis mee, maar naast alle lovende woorden verdient het ook een kritische noot. Eerlijk gezegd had ik toen ik las dat Kore-eda de regisseur was juist verwacht dat het een realistische serie zou zijn. Hij is bij uitstek een regisseur die de rafelrandjes van de Japanse samenleving niet uit de weg gaat en het echte Japan laat zien.
Kore-eda is natuurlijk niet gek en heeft naar aanleiding van die berichtgeving vorig jaar gevraagd bij Netflix om een gezamenlijk statement, maar men werd het over de inhoud niet eens. Daarom heeft hij zelf een statement naar buiten gebracht. Klik hier. http://www.kore-eda.com/message/20230124.html
Het is erg lang en omslachtig. Hij zegt o.a. dat hij zijn vooroordeel (hij vergelijkt zijn eerdere mening met die van de vader van Sumire in de serie) heeft moeten laten varen. Hij ontdekte dat er positieve veranderingen van binnen uit de business zijn. Er zijn mensen die maiko/geiko als cultureel erfgoed willen doorgeven zoals kabuki. In de hanamachi (geisha district) waar hij heeft gefilmd heeft men recent regels voor de maiko ingesteld die strikt worden gehandhaafd. Zoals na 22 uur niet meer aanwezig mogen zijn bij een “zitting” en geen alcohol voor 18 jaar. “Maar,” zegt hij, “er vijf hanamachi in Kyoto en hun “publiek moraal” verschilt afhankelijk van hun locatie en geschiedenis”. Ook zegt hij dat het “voor hem, die maar even heeft mogen meekijken in de business, moeilijk is om te oordelen over goed of slecht.” Tja.
De rol van de vrouw in de Japanse samenleving is helaas nog steeds ondergeschikt aan die van de man. Dat de geisha als een icoon van de Japanse cultuur wordt gebracht én gezien, zal niet bijdragen aan de verandering naar een gelijkwaardige positie, integendeel.
Dank voor deze reactie! Japan wordt door ons graag van alle kanten belicht. Je aanvulling is dan ook welkom 🙂
De serie die wij met dit artikel loven gaat echter vooral over vriendschap, meenden wij. In die zin gebruikt Kore-eda het Maiko-huis volgens ons slechts als een decor om de vriendschap tussen twee meisjes te laten zien.
Ik wil daarbij graag aanvullen dat Koreeda júist niet probeert om een sprookje neer te zetten, maar een hedendaagse okiya in beeld wil brengen, waarin Kiyo en Sumire weliswaar hard moeten werken om hun vak te verstaan, maar daarna ook de ruimte krijgen om plezier te maken. Dat beschrijft Tom ook in het artikel. Koreeda slaagt er volgens mij uitstekend in om kwaliteiten als aanpassingsvermogen, samenwerken en aandacht hebben voor de behoeften van de ander, waar Japan van oudsher al in uit blinkt, naar een hedendaagse context te vertalen.