Kendama is een eeuwenoud Japans spel waar alle Japanse kinderen nog steeds mee opgroeien: je vangt een bal aan een touwtje op met een houten ‘zwaard’, voorzien van drie cups en één houten pen. Hier kennen we kendama onder meer onder de naam ‘yokari’ uit de stripverhalen van Guust Flater, die het spel tracht te verbeteren met een elastiek koord of de kleine houten bal vervangt door een bowlingbal. In beide gevallen blijkt dat geen goed idee. Inmiddels is het oorspronkelijke spel de wereld aan het veroveren en vinden er competities plaats waar ongelooflijke behendigheid wordt gedemonstreerd.
De eerste kendama (けん玉) kwam naar Japan om en nabij 1777. Hoewel de oorsprong van het spel onbekend is, zijn er wereldwijd veel soortgelijke concepten te vinden. In Frankrijk kent men de bilboquet, Portugal heeft de boliche en In Amerika heet het spel simpel ring and pin. In Nagasaki, aan het einde van de achttiende eeuw als enige havenstad beperkt open voor internationale handel, werd kendama al snel een drankspelletje – maakte je een fout, dan dronk je er nog één. Het bleek een perfect tijdverdrijf, waarbij de vereiste goede oog-handcoördinatie en doorzettingsvermogen menig saaie boel een flinke zet in een jolige richting gaven.
Men dient dit kleine stuk speelgoed niet te onderschatten. Zoals met vrijwel alles wat Japan binnenkomt, werd ook de ring and pin niet alleen omarmd, maar vooral ook verbeterd. Er werden tal van spelmogelijkheden aan toegevoegd. Ik kreeg zelf mijn eerste kendama in 2005 – drie Japanse studentes logeerden een weekje bij ons als onderdeel van een uitwisselingsproject waar mijn middelbare school aan meedeed. Als jongen van twaalf speelde ik al de nodige (Japanse) videogames, waardoor dit uitstapje naar analoog gamen me destijds koud liet. Nu, jaren later, geef ik toe dat dit niet alleen kwam door het spel, maar vooral ook door hoe slecht ik er in was. Het is namelijk zo: deze combinatie van een ken (剣) en tama (玉), zwaard en bal, is bedrieglijk eenvoudig. Spelers buigen hun knieën, strekken dan hun benen weer om zo de bal met een korte ruk aan het touwtje op te vangen. Dat kan met de grote cup, ōzara (大皿), kleine cup, kozara (小皿), de cup aan de onderkant, chūzara (中皿), of met de houten pen bovenop de ken; kensaki (剣先). Het is daarbij van groot belang om je arm zo stil mogelijk te houden en je niet van te voren te bedrinken, zoals onze voorouders in Nagasaki.
De kendama in detail
1. ‘Zwaard’: ken (剣)
2. Pen: kensaki (剣先)
3. Grote cup: ōzara (大皿)
4. Bodemcup: chūzara (中皿)
5. Kleine cup kozara (小皿)
6. Bal: tama (玉)
7. Hol: ana (穴)
8. Koord: ito (糸)
9. Cupdeel: saradō (皿胴)
10. Rand van de kleine cup: kozara no fuchi (小皿のふち)
11. Rand van de grote cup: ōzara no fuchi (大皿のふち)
12. Ring voor grip: suberidome (すべり止め)
13. ‘Gevest van het zwaard’ kenjiri (けんじり)
14. Gat om het balkoord te bevestigen: ito toritsuke ana (糸取り付け穴)
Hoedt u voor namaak
Nu en dan tref je in de wereldwinkels ook spelletjes die op de kendama lijken. Hiernaast zien we er een afgebeeld uit Zuid-Amerika. Ofschoon ook hier een flinke dosis behendigheid een rol speelt, geven wij aan de echte kendama de voorkeur.
Eigentijds Kendama
Wie echter denkt dat het ophoudt bij het stilhouden van de arm en het vangen van de bal, vergist zich. De laatste jaren verovert de kendama niet alleen Japan, maar ook de Verenigde Staten en Europa. Het behendigheidsspelletje van weleer is inmiddels uitgegroeid tot een wereldwijd fenomeen waarbij, zoals bij jongleren, er steeds ingewikkeldere trucs worden bedacht. De ruimte tussen de cups wordt gebruikt, zo ongeveer elke rand van het handvat blijkt plotseling geschikt om de bal op te balanceren en zowel de bal als de ken wordt overgegooid van de ene naar de andere hand. Zoals zo vaak zijn in Japan de eerste stappen gezet naar het compleet beheersen van de kendama, maar is men in Amerika inmiddels enthousiast aangehaakt, wat heeft geresulteerd in competities, professionele spelers met sponsordeals en een enorme hype in zowel het oosten, als het westen. Grappig om te zien is het verschil in de speelstijlen die men er in Japan en de Verenigde Staten op nahoudt. Hieronder zie je daarvan twee zeer spectaculaire voorbeelden. Ook al ben ik twaalf jaar later niet veel beter in kendama, koud laat het spel me zeker niet meer.
Meer informatie:
- Downspike Kendama Entertainment Network
