In veel moderne Japanse huishoudens woedt recycle-drift. Ze beschikken over drie soorten prullenbakken, scheiden papier en karton en halen de dopjes van flessen voordat ze worden weggegooid. Maar hoewel het recyclen van afval algemeen voet aan de grond heeft gekregen in Japan, spant één plaats de kroon. De inwoners van Kamikatsu hebben zich ten doel gesteld om niéts te verspillen. Ze scheiden hun afval daarom in maar liefst 45 soorten en dertien categorieën, en slaagden erin om in 2016 al 81 procent van de weggegooide spullen te recyclen.

Kamikatsu is gelegen in het centrum van de prefectuur Tokushima op het eiland Shikoku, langs de bovenloop van de Katsuura-rivier. Het ligt op ongeveer een uur rijden van de hoofdstad Tokushima. Het plaatsje bestaat voor een groot deel uit beboste heuvels en er wonen maar 1580 mensen. In 2003 bedacht het gemeentebestuur het ambitieuze plan om tegen 2020 geen afval meer in Kamikatsu te hebben, zonder daarbij gebruik te maken van vuilverbranders of vuilstortplaatsen. Ze richtten de non-profitorganisatie Zero Waste Academy op om ervoor te zorgen dat het dorp zo veel mogelijk afval zou gaan recyclen.

Vooroorlogse inspiratie

De organisatie ontleende daarbij inspiratie aan de houding van de Japanners ten aanzien van hergebruik in de Meiji-periode (1868-1912). Vóór massa-productie zijn intrede deed, en de na-oorlogse economische groeispurt echt op gang kwam, was het normaal om spullen opnieuw te gebruiken en bestonden lokale inzamelpunten om het afval bij elkaar te brengen. Handelaren verdienden zelfs een goed zakcentje aan de verzameling en verkoop van tweedehands spullen, een voorloper van de huidige trend tot hergebruik.

Tijdens de jaren zestig en zeventig groeide de Japanse economie echter zo hard, dat ook de hoeveelheid afval snel toe nam. Sommige bedrijven bouwden grote, centrale afvalverbrandingsfaciliteiten, maar andere industrieën loosden hun afval illegaal in de open natuur. Ook was in veel dorpen openbare afvalverbranding aan de orde van de dag, om ervoor te zorgen dat het gistende afval geen gevaar opleverde voor de volksgezondheid.

Van centrale verbranding naar gescheiden inzameling

In Kamikatsu speelde de Hibigaya-vuilverbrandingscentrale een belangrijke rol bij de centrale verbranding van afval. Maar in de jaren negentig besloot de gemeente om de centrale te sluiten. Een lokaal initiatief, aangevoerd door de Zero Waste Academy, bouwde het vervolgens om tot een inzamelpunt zoals dat in de Meiji periode had bestaan. De lokale bevolking zamelt flessen, aluminium, schrijfgerei en servies in gerecyclede kratten in en gebruikt een aluminium pers om blikjes in aluminium blokken te persen.

Uit dat afval worden nieuwe producten gemaakt: inmiddels staat de teller op 45 verschillende producten. Zo maakt een bedrijf papier van ingezamelde eetstokjes, krijgt schoongemaakt plastic weer een nieuw leven als verpakkingsmateriaal en vermaken medewerkers van het recycle-bedrijf Kuru-kuru (Japans voor ‘recycling’) ingezamelde kleding en gordijnen tot nieuwe traditionele Happi-jasjes, tasjes of zelfs noren (een traditioneel gordijn met een split, dat je meestal voor de ingang van een traditioneel eethuis of herberg aan treft).

Het meest opvallende gereedschap in het arsenaal van de recycling-beweging is de composteer-ton die ieder huishouden in Kamikatsu heeft aangeschaft. De huizen in het dorp liggen namelijk verspreid tussen de bossen op hoogtes variërend tussen de 100 en 800 meter. Het is om die reden minder belastend om het afval bij de voordeur te composteren, dan het op te halen en beneden in het dorp te verwerken.

Samenwerken

Kamikatsu is niet groot. Er zijn bovendien weinig invloeden van buitenaf. Toch zou het in menig ander land niet zomaar mogelijk zijn om een groep van 1500 mensen te bewegen om gezamenlijk dit doel na te streven en na te leven. In een huishouden van vijf personen weet er al vaak een te ontsnappen. Hoe groter de groep, hoe sterker de individuele neigingen. De pakkans neemt af, de dissident kan anoniemer blijven. Japan heeft een zeer sterk ontwikkeld groepsgevoel. De groep, en het welzijn ervan, is al eeuwenlang belangrijker dan het individu. Als het ergens lukken zal, is het wel in Japan.