Ergens is het best gek dat we het er hier nog nooit over hebben gehad, terwijl het voor mensen die Japan niet goed kennen één van de voornaamste associaties met het land is: het Japanse toilet. Daarom draaien we er niet langer omheen: het is de hoogste tijd voor een bespreking.

Wie enigszins geïnteresseerd is in toiletten, moet haast wel teleurgesteld zijn over de mogelijkheden in eigen land. Het is waar: Nederlandse toiletten zijn nu niet bepaald wat je noemt avontuurlijk. Je zou de mogelijkheden zelfs zeer beperkt kunnen noemen, want vlakspoel- of diepspoeltoilet (dus met of zonder plateau) is de enige keuze. Daal je echter af naar zuidelijkere Europese landen, dan stuit je al snel op meer varianten. In Frankrijk en Italië zul je – zeker als je budget niet heel ruim is – je vaak moeten behelpen op hurktoiletten. Dat zijn meestal niet meer dan veredelde gaten in de grond. In de sjiekere gelegenheden tref je dan weer meestal een bidet: een losstaande porseleinen kom met een fonteintje, ter reiniging van ‘het onderlichaam’.

In Japan is het echter een compleet ander verhaal. Daar zijn toiletten met ingebouwd bidet en brilverwarming heel gewoon. De duurste modellen meten zelfs je bloeddruk. Hoe is dat zo gekomen?

Geschiedenis

Hoewel een toiletbezoek bij Japanners thuis en in hotels zal voelen als een kijkje in de toekomst, moet op het openbare Japanse toilet vaak worden gehurkt. Net als in veel Aziatische landen was er lange tijd ook niet veel anders. Men hurkte massaal, soms boven stromend water, maar vaker boven een gat in de grond, zodat de uitwerpselen na bepaalde tijd konden worden hergebruikt als mest. Leuk weetje: de grote boodschappen van de rijken waren meer waard, aangezien zij zich een beter gebalanceerd dieet konden veroorloven. Nog een leuk weetje: juist omdat uitwerpselen als mest werden hergebruikt, waren premoderne Japanse steden ongelooflijk schoon. Waar Europeanen en later ook Amerikanen de bedpan tot diep in de 19e eeuw gewoon uit het raam leegden, ontwikkelden de Japanners een state-of-the-art afvoersysteem. Westerlingen die Edo indertijd bezochten waren dan ook geschokt door hoe schoon de straten waren.

Waar zij echter niet aan konden wennen – vermoedelijk kwamen deze westerlingen niet uit Frankrijk of Italië – waren de hurktoiletten. Rond 1900 doken op steeds meer plekken zittoiletten en zelfs urinoirs op. Maar zoals zoveel westerse zaken werden ze echter pas echt populair in de periode na de Tweede Wereldoorlog, toen de Amerikanen Japan voor een belangrijk deel naar eigen inzicht herinrichtten. Daaronder viel, hoe triviaal het misschien ook klinkt, ook de nieuwe vormgeving van het kleinste kamertje. In de jaren daarna bleven hurktoiletten gestaag in populariteit afnemen, tot er in 1977 voor het eerst meer zittoiletten dan hurktoiletten werden verkocht.

Het meest beroemde Japanse toilet: de TOTO Washlet

Hoewel Japanners het toilet met ingebouwd bidet niet als eerst bedachten, wist Tōtō Kabushiki-gaisha (op vrijwel elk Japans toilet als TOTO geschreven) het concept wel te verfijnen. Zij introduceerden de Washlet, een samentrekking van ‘wash’ en ‘toilet’, in 1980. Het werd een doorslaand succes, en maakte TOTO tot de grootste fabrikant van sanitaire voorzieningen ter wereld: in 2002 stond in meer dan de helft van de Japanse huizen een exemplaar. Dat betekent dat er meer Japanners met een Washlet dan met een pc waren.

En als je ziet wat deze tegenwoordig allemaal kan, snap je ook meteen waarom. Want de Washlet mag er op het eerste gezicht onschuldig uitzien, maar wacht maar tot jou voor het eerst het genot van een automatisch omhoog klappende wc-bril ten deel valt. En daar stopt het, mits je voor een grote boodschap bent gekomen, nog niet: de volgende aangename verrassing is de verwarmde wc-bril. Dat is wel even wennen: wanneer het je hier overkomt betekent het dat immers dat je voorganger uitgebreid de tijd heeft genomen. Na een aantal keer zul je de koude bril echter missen als kiespijn.

Op het moment dat je normaal gesproken toe bent aan het papier, stuit je op het draadloze bedieningspaneel aan de muur (al zitten de knoppen soms ook naast de bril) – en dan begint het feest pas echt. Massagestand, föhn, een automatische doorspoelstand, en zelfs de temperatuur van de kamer en airconditioning kunnen vanuit daar worden ingesteld. Hoe duurder de Washlet, hoe meer er zal kunnen, maar elk model beschikt in ieder geval over een fonteintje dat op een arm uit de pot schuift. Waterdruk en duur van de wasbeurt zijn op het paneel in te stellen. Het is een aparte sensatie, en zeker niet een die door iedereen wordt gewaardeerd. Mocht het niet bevallen, schakel dan wel eerst de straal uit voor je gaat staan; zo voorkom je een waterballet. Voor de ongetrainde toiletbezoeker is er overigens ook altijd papier voorhanden.

Waar wachten we nog op?

De Washlet mag een enorme hit zijn in Japan, maar daarbuiten wil het vooralsnog niet lukken om echt voet aan de grond te krijgen. Dat heeft vooral te maken met de relatief hoge kosten, maar is ook een kwestie van beschikbare infrastructuur en reguleringen: in veel landen is op het toilet geen stopcontact beschikbaar, en vaak ook niet zomaar toegestaan in verband met de doorgaans vochtige ruimte. In veel landen worden toilet en washok gecombineerd. In Japan zijn de beide functies altijd gescheiden.

Maar: het Japanse toilet mag dan aanvankelijk duurder zijn om te installeren, er moet ook gedacht worden aan de kosten op de lange termijn. Die zijn lager, want het scheelt niet alleen veel wc-papier, maar ook water. TOTO stelde na een grootschalig onderzoek namelijk vast dat met name de vrouwelijke gebruiker zich schaamt voor de geluiden die met een toiletbezoek van de tweede categorie gepaard gaan, en daarom twee tot drie keer doortrekt om eventueel lawaai te maskeren. Dus werd de Otohime, ‘het geluid van een prinses’, bedacht. Deze speaker is in veel modellen inbegrepen en bootst het geluid van stromend water na. In Japan scheelt het kantoren en horeca-gelegenheden al miljoenen yen aan waterkosten.

Tot slot nog een belangrijke tip: vergeet bij een toiletbezoek nooit de speciaal daarvoor geplaatste toiletslippers te dragen. Want hoeveel schoner de Washlet de toiletgang ook maakt, beschouwen ook Japanners het kleinste kamertje nog steeds als een onhygiënische plek.

16 oktober 2017 Tom Omes