Een aantal jaar geleden stroomde de wijk Harajuku in Tokyo elk weekend vol levende poppetjes. Lolita’s, noemden ze zichzelf. En hoewel je zou kunnen zeggen dat deze modestijl en subcultuur zijn hoogtepunt heeft bereikt, komen er toch elke dag nieuwe liefhebsters bij en loop je ze in Harajuku nog steeds tegen het lijf. Zelfs in het Westen slaat de lolita-look in bepaalde kringen enorm aan (ja, ook in ons kikkerlandje). Maar waarom zou een Japanse jonge vrouw zich willen kleden als een klein Victoriaans meisje?
De naam ‘lolita’ heeft niets te maken met het karakter in het beruchte boek Lolita van Vladimir Nabokov, maar is afgeleid van het Spaanse woord voor ‘jong meisje’, ‘lola’. In 1999 startte Mana, de frontman van de invloedrijke visual kei-band Malice Mizer, zijn eigen kledinglijn, Moi-Même-Moitié. Hij noemde het thema van zijn ontwerpen ‘elegant gothic lolita’. Dat laatste woord bleef hangen, en gothic meisjes die zich graag lieten inspireren door antieke Franse poppen of figuren uit rococo-schilderijen hadden eindelijk een naam voor hun groeiende subcultuur. Er werden nieuwe labels gewijd aan de stijl in het leven geroepen, er werden lifestyletijdschriften voor lolita’s gelanceerd, en anime als Rozen Maiden en Le Portrait de Petite Cosette waren duidelijk geinspireerd door de lolita-esthetiek. De roman Shimotsuma monogatari uit 2004 (vrij vertaald ‘Het verhaal van Shimotsuma’), over de bijzondere vriendschap tussen een dromerige lolita en een grofgebekt motormeisje, had vooral een grote invloed op de ontwikkeling van de stijl. Dankzij de razend populaire verfilming van het boek, Kamikaze Girls, kon bijna niemand meer om lolita heen. Harajuku was offciëel overgenomen door schattige meisjes die zich kleedden in babydolljurkjes en bonnets.
Anatomie van een lolita
Typisch voor de lolita-stijl zijn jurkjes en rokken op knielengte, waar normaliter bloomers en/of petticoats onder worden gedragen. Bloezen met pofmouwtjes, strikken, ruches, kant, kleine hoedjes, kniekousen, mary jane-schoenen, parasollen- als een Europese porseleinen pop het zou dragen, dan zit je goed. Qua make-up gaan lolita’s ook voor de porseleinen poppenlook: een blank huidje, en make-up die de natuurlijke schattigheid van het meisje benadrukt. Het haar wordt vaak gekruld, en veel lolita’s hebben een rechte pony. Bad hair day? Dan kan er altijd een pruik worden opgezet. Lolita’s houden ook van schattige accessoires. Denk aan motieven als kroontjes, aardbeien, teddybeertjes, harten, eenhoorns, of bloemen. Of voor het karakteristieke vleugje morbide: spookjes, vleermuizen, schedels en kruizen.
Substijlen
Toch is het moeilijk te spreken over een ‘typische lolita’. Dat komt omdat er binnen de stijl een heleboel ‘substijlen’ bestaan, allemaal met een andere esthetiek. Zo is er sweet lolita, een überschattige, over-the-top kinderlijke stijl en classic lolita, wat een elegante vrouwelijkheid belichaamt en geïnspireerd is door de chique jongedames uit de 19e eeuw. Meisjes die de duistere kant van het leven niet schuwen kunnen kiezen voor punk lolita, wat hardcore Britse elementen combineert met het traditionele lolita-silhouet, black lolita, waarin de draagster zich compleet hult in zwart, of gothic lolita, waarbij vaak wat langere rokken, korsetten en spookachtige symbolen in outfits verwerkt worden. Er bestaan hiernaast nog tientallen andere substijlen, en er komen er steeds meer bij.
Nostalgie, escapisme en girl power
Dat is allemaal leuk en aardig, maar waarom is het voor deze meiden zo aantrekkelijk om zich zo extreem te kleden? Nostalgie naar een ideale, zorgeloze jeugd die eigenlijk niet bestaat? Of is het een manier van verzet? Het antwoord blijkt: allebei.
De Japanse volwassen vrouw heeft over het algemeen met hoge sociale verwachtingen te kampen (vind een goede fulltime baan, wacht niet te lang met trouwen, stop daarna met werken en wijd je leven aan je kinderen). Daarbij is het beeld van de ideale Japanse vrouw als ‘goede echtgenote, wijze moeder’ (‘ryosai kenbo’), dat stamt uit de Meiji-periode (1868-1912) nog steeds op een subtiele manier ingebed in het collectieve Japanse gedachtegoed. En in plaats van op een esthetisch agressieve manier te rebelleren tegen dit idee zoals de ganguro, weigeren lolita’s op te groeien, en leven ze in een kunstmatige jeugd, volledig ingericht naar hun eigen smaak. Door zich op een kinderlijke manier te kleden en te gedragen, creëert de diehard lolita een persona voor zichzelf waarin ze vrij is van alle stress die het volwassen leven met zich meebrengt. Ze praat met een hoog stemmetje, neemt kleine pasjes als ze loopt, en sleept overal knuffels met zich mee. Ze omringt zich niet alleen met schattige dingen, maar ze is de belichaming van schattigheid zelve. Dit natuurlijk tot grote irritatie van haar ouders en andere volwassenen in haar leven, die haar kledingkeuze wegwuiven als egoïstisch escapisme. Ze begrijpen niet dat dit escapisme voor de lolita nu juist haar bron van kracht en verzet is.
Waar ganguro zich afzetten tegen het benauwende traditionele Japanse schoonheidsideaal, hebben lolita’s een broertje dood aan de groeiende invloed van de Westerse. Strakke kleding die de vrouwelijke rondingen van het lichaam benadrukken en stilettohakken, ze halen hun neus ervoor op. Lolitamode-ontwerper Hirooka Naoto (bekend onder de naam h.NAOTO) legt uit: ‘Ik denk dat veel Japanse vrouwen zich geïntimideerd voelen door de high fashion van het Westen. Ze denken dat ze nooit kunnen voldoen aan die elegante schoonheid waar Westerse vrouwen naar streven, dus kiezen ze eerder voor een schattige look, waar je geen lange, voloptueuze lichaamsvormen voor nodig hebt, en die meisjesachtigheid benadrukt’. Voor Japanse jonge vrouwen die bijvoorbeeld aan de kleine of mollige kant zijn en geen trek hebben in de toenemende invloed van de Westerse esthetiek, is lolita dus een toegankelijke look. Daar trek je alleen weinig mannen mee aan. Lolita zijn in veel opzichten het tegenovergestelde van de ‘vieze’ ganguro, waar de mannenharten ook niet sneller van gaan kloppen. Toch is het niet gek dat de meeste mannen deze levende poppetjes verontrustend vinden. Niet dat lolita’s daarmee zitten: sommige meiden hebben wel vriendjes, maar over het algemeen lijken ze meer geïnteresseerd in hun eigen fantasiewereld.
Lolita biedt de jonge Japanse vrouw dus een kans om te ontsnappen aan en zich te verzetten tegen de harde realiteit van de mainstream maatschappij. Door via haar kleding de zelfgenoegzame rol van een Victoriaanse jongedame op zich te nemen, vindt ze kracht. Ze is vrij van de male gaze, volwassen verwachtingen en benauwende Westerse schoonheidsidealen. Diep van binnen weet ze heus dat ze geen klein prinsesje is, en dat ze student moet zijn, of werknemer, of dochter, en die rollen speelt ze braaf als de situatie er toe roept. Maar zoals de Amerikaanse socioloog Erving Goffman schreef, ‘it is this identification with something unreal, fixed, perfect as the hero in a novel, as a portrait or a bust, that gratifies her; she strives to identify herself with this figure and thus seems to herself to be stabilized, justified in her splendor’. En voor de lolita’s is dat girl power.
27 juni 2013