Japanse schooluniformen

Waar de discussie in Nederland over de voors en tegens van schooluniformen al decennia woedt, zijn de Japanners er al lang uit: sinds het einde van de 19e eeuw dragen scholieren daar verplicht een uniform. Wat is de geschiedenis achter het Japanse schooluniform, en waarom wordt het gedragen?

Van 1871 tot 1873 trok een groep Japanse staatsmannen, onder leiding van Tomomi Iwakura, door de Verenigde Staten en Europa. Met deze Iwakura-missie, de eerste van vele, wilde Japan de wereld laten weten dat Japan onder keizer Meiji een nieuwe, open weg was ingeslagen. Daarbij hoorden nieuwe handelsverdragen, maar er werd vooral ook veel en goed rondgekeken in de landen die de missie aandeed.

japanse schooluniformen

De Nederlanders adviseerden onder meer over waterwerken, de Fransen hielpen met modernisering van het leger en de Britten deelden hun expertise op het gebied van infrastructuur en huizenbouw. Maar, zo redeneerde de Meiji-regering, bij een moderne natie hoort ook een modern schoolsysteem. Net als in premodern Europa was educatie in Japan vóór 1868 vooral weggelegd voor de elite. Slechts de helft van de Japanse jongens en maar 15 procent van de meisjes ging in de jaren 1860 naar school. Dat moest beter, vonden de hervormers, en dat werd het ook: in het nieuwe, naar westers voorbeeld gemodelleerde nationale schoolsysteem, ging tegen 1900 ruim 90 procent van de Japanse kinderen in elk geval naar de basisschool.

Eenmaal aan het moderniseren geslagen, bleek het moeilijk stoppen. Zeker onder de elite heerste in die eerste decennia na openstelling van Japan een zekere verslaving aan alles dat westers was. De traditionele chonmage (knot op het hoofd) werd ingeruild voor een scheiding, de kimono maakte plaats voor driedelig pak of westerse jurk. Op het werk of in de vrije tijd, maar ook op school. De eerste Japanse schooluniformen werden gedragen aan de in 1877 opgerichte Keizerlijke Universiteit (tegenwoordig de Universiteit van Tokyo).

Matrozenkledij en militaire uniformen

Ook het Japanse schooluniform werd gemodelleerd naar Europees voorbeeld: Japanners die in Europa kwamen waren met name gecharmeerd van de matrozenpakken waarin de kinderen van de Europese adel gekleed gingen. Deze sailor fuku, letterlijk ‘matrozenkleding’, wordt tot op de dag van vandaag door schoolgaande Japanse meisjes gedragen. Het uniform bestaat uit een geruite rok, hemd met vierkante matrozenkraag en hoog opgetrokken kousen boven lakschoenen.

japanse schooluniformen

Japanse jongens hebben in die zin wat meer geluk, want hun schooluniform is al sinds het begin wat zakelijker. Deze gakuran, een samentrekking van gaku, ‘studie’ en ran (kort voor Nederland, maar in algemene zin ‘het Westen’), is meestal zwart, soms marineblauw. De gakuran bestaat uit een broek en een jas met vijf knopen en opstaande kraag, met daaronder een wit hemd. Sommige scholen voegen daar speldjes aan toe, die jaarlaag en klas aangeven. Voor het ontwerp van de gakuran lieten de Japanners zich inspireren door de Pruisische ‘waffenrock’, een ceremonieel militair uniform.

Overigens is aan beide kostuums in de loop der decennia wel het een en ander aangepast. Zo zijn er zomerversies, van dunnere stof en met korte mouwen, beschikbaar. Bovendien dragen niet alle jongens een gakuran: op veel scholen is een hemd met das, blazer met schoolwapen en broek in een andere kleur inmiddels gangbaar.

Iedereen gelijk

Maar de gedachte achter het uniform is nog altijd hetzelfde, net als in andere landen waar het door scholieren wordt gedragen. Een uniform maakt elke leerling gelijk, afkomst en klasse doen er niet meer toe. Een ideëel motief, maar het is voorstelbaar dat niet alle studenten er even blij mee zijn. Dat is ook een tegenargument dat je in Nederland veel hoort. Leerlingen zouden zich op die manier niet kunnen uiten en zich geen persoonlijke stijl kunnen aanmeten.

In de Japanse praktijk lijkt dat mee te vallen. Veel scholen staan leerlingen tegenwoordig toe het uniform op hun persoonlijke smaak aan te passen. Bijvoorbeeld door de rok korter of langer te maken, lossere sokken te dragen of patches op het jasje te naaien. Daaronder blijft het kostuum, en de boodschap, hetzelfde: arm of rijk, in de basis is iedereen gelijk. Veel Japanners zien het schooluniform bovendien als een teken dat niets voor eeuwig is. Je draagt het alleen tijdens je middelbare school – dus geniet ervan zo lang het nog kan. Niet voor niets komen in veel reclame-uitingen middelbare scholieren in uniform voorbij.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *