Japan kent al haar eigen radicalen bij naam. Het zijn er 214. Dat is in het westen en nabije oosten wel anders. In dit artikel gaat het echter niet om fanatici, maar bespreken we de betekenis van de radicaal als ezelsbrug voor het determineren van schrifttekens. We bieden geen leergang, die zijn er genoeg, maar geven een doorkijkje in de opbouw van dit prachtige schrift.
Wie voor het eerst het Japanse schrift onder ogen krijgt, vraagt zich af hoe deze tekens in vredesnaam gelezen kunnen worden en betekenis krijgen. Wanneer je intensiever kijkt naar een Japanse tekst, onderscheid je in elk geval een tweetal groepen: de eenvoudigere en de soms wel zeer ingewikkelde tekens. De eerste groep bevat de hiragana- en katakana-alfabetten, colletjes van de eerste categorie. De tweede groep omvat de van de Chinezen overgenomen karakters, de kanji. Een karakter bestaat uit een kleiner of groter aantal penseelstreken. Voor het ongeoefende oog is het erg lastig om de verschillende karakters uit elkaar te houden. Dat geldt voor ons Europeanen, maar ook Japanse kinderen bijten zich stuk op deze spreekwoordelijke beklimming van de Alpe d’Huez. Of Fujisan. Hoe kunnen we deze berg beklimmen?
Over de hiragana en katakana hebben we al eerder geschreven. Kinderen en studenten Japanologie krijgen deze vrij snel onder de knie. Beide alfabetten bevatten 46 duidelijke, van elkaar te onderscheiden basistekens. Meer informatie vind je in ons artikel over online apps en trainers die je bij het leren van pas kunnen komen. Ook in Begin Japanology komt de betekenis van deze alfabetten voor de Japanse taal aan bod.
Kanji onderscheiden is een heel ander verhaal. Er zijn er duizenden. Elke kanji is een op zich staand begrip of woord. 水 betekent bijvoorbeeld water. Ook worden meerdere kanji gecombineerd om een nieuw begrip te beschrijven: 塩水 : zout en water maken zout water, zeewater; 汚水 Vies en water vormen samen het riool. De lezer moet dus de kanji kunnen onderscheiden, maar ook bedenken welke mogelijk bij elkaar horen binnen de zin.
Gelukkig kennen de kanji bepaalde regels om ze uit elkaar te houden en te ordenen. Dit ezelsbrugsysteem maakt gebruik van de zogenoemde radicalen. Kanji behoren tot ‘families’. de stamhouder is in elk van de kanji nog terug te vinden. Deze stamhouders noemen we radicalen, delen van het karakter die soms de uitspraak bepalen, soms de lezing bepalen of beide. Japan heeft ongeveer 214 verschillende radicalen gedestilleerd uit de oorspronkelijk Chinese ruim 47.000 verschillende karakters.. Wie deze 214 begint te kennen, kan al enigszins uit de voeten. Japanse woordenboeken maken ook gebruik van de radicalen om de begrippen ‘alfabetisch’ te ordenen.
De waterfamilie
Eén van de meest bekende radicalen, is het waterradicaal (氵). Dit radicaal is een verkorte versie van het bovengenoemde karakter voor water, 水 (mizu). Het waterradicaal geeft bijvoorbeeld betekenis aan het karakter 沢 (さわ), dat moeras betekent. Omdat een moeras grotendeels water bevat, is het water-radicaal gekozen voor de weergave van het begrip. Wanneer je, zoals op bijgaande afbeelding, meerdere leden van de waterfamilie naast elkaar ziet, herken je hun verwantschap.
De dierenfamilie
Een ander bekend radicaal is het dierenradicaal. Dit radicaal wordt soms ook wel het ‘hondenradicaal’ genoemd, omdat je het radicaal 犭 voluit als 犬 (inu) schrijft, hetgeen hond betekent. Studerende Japanologen in Leiden kennen het karakter 狸 (tanuki), de Japanse wasbeerhond waaraan de vereniging voor studenten van Japanologie en Koreanistiek zijn naamt ontleent. Maar ook 猿 (saru) aap en 獏 (baku) tapir hebben dit radicaal in zich om aan te geven dat het hier om een dier gaat. Met enige fantasie herken je in het radicaal vier pootjes.
De positie van het radicaal
Wanneer je de kanji in een tekst niet begrijpt, kun je deze opzoeken in een Japans woordenboek. De woordenboeken zijn altijd geordend op radicaal. Zoek je het al eerder genoemde 沢 (sawa) op, dan moet je dus zoeken op het water radicaal. In dit geval kenden we het radicaal al, maar wat doe je als het radicaal onbekend is? Dan kun je het karakter ontleden volgens bovenstaand diagram. Japan heeft in tegenstelling tot de rest van de wereld niet alleen uiterst linkse en uiterst rechtse radicalen :-), de positie van het radicaal kan ook boven of onder of zelfs om een hoekje staan. Soms omvat het radicaal het hele karakter. Deze methode vergt geduldige oefening. Maar wanneer je het ordeningssysteem op ‘familiestamboom’ eenmaal door hebt, kun je iedere kanji vlot opzoeken.
Moeilijk, moeilijk!
Ook Japanse kinderen hebben een flinke kluif aan de radicalen. Er worden tal van hulpmiddelen ingezet om hen te ondersteunen. Zoals wij bijvoorbeeld de tafels van vermenigvuldiging leren met hulpliedjes, heeft het Japanse onderwijs de zangvorm omarmd om de kanji-radicalen te leren automatiseren. Bekijk dit onweerstaanbare Youtubefilmpje maar eens.
Lastig, lastig!
Overigens blijven veel Japanners het lastig vinden om gehoorde woorden om te zetten in de juiste geschreven Kanji. Het onderwijs is goed genoeg, maar de hoeveelheid kanji domweg te groot om deze als parate kennis mee te slepen over straat. Bekijk dit filmpje van online leraar Yuta, bekend van YouTube-kanaal That Japanese Man Yuta.
23 januari 2017