Japanse contouren voor een anderhalve-meter-maatschappij hier

De Nederlandse overheid roept verschillende sectoren op tot het leveren van contouren voor een anderhalve-meter-maatschappij. Ook wanneer het coronavirus voldoende onder controle komt, zal het namelijk nog geruime tijd nodig zijn om de publieke ruimte anders in te delen dan we gewoon zijn. Japan hanteert daarvoor de goed te onthouden 3 C’s: Closed spaces where Crowds meet in Close proximity. Blijf weg van kleine publieke ruimtes, waar te veel mensen samenkomen en te dicht op elkaar moeten staan. In dit artikel reiken we suggesties aan die de Japanse samenleving al veel langer en succesvol heeft omarmd.

De Japanse samenleving is, in tegenstelling tot wat veel mensen denken, niet zo heel anders dan de Nederlandse. De materiële welvaart is minstens even hoog, de bevolkingsdichtheid in de grote steden evenzeer. De problemen van Japan zijn grotendeels ook de problemen die wij tegenkomen. Vergrijzing, dichtslibbende wegen, logistieke uitdagingen. Ook de impact van het coronavirus is er exact hetzelfde.
Japan kiest echter vaak verrassend andere oplossingen dan wij. Soms zijn ze ons voor, soms zijn ze, al dan niet bewust, terughoudend of kiezen ze een richting waar wij niet aan denken. Of treffen ze maatregelen die hier niet zouden aarden. Mondkapjes – hier nú al het buzzword van 2020 – worden in Japan volgens een bericht in de Amerikaanse avondkrant Miami News al minstens vanaf 1934 gedragen om te voorkomen dat iemand zijn verkoudheid overdraagt aan anderen. Aan de mondkapjes zijn wij inmiddels ook toe. Wellicht zijn er nog meer voorbeelden die in Japan gemeengoed zijn en die hier overgenomen zouden kunnen worden. Op Katern: Japan brengen we opvallende facetten van de Japanse samenleving al sinds 2013 in kaart.

Ofschoon de overheid haar anderhalve-meter-focus legt op het verkeren in de publieke ruimte, begint het al eerder. Bij de persoonlijke verzorging en het samen in huis leven.

Contouren voor persoonlijke verzorging

In Japan worden handen gewassen. Veel en vaak. Het zeeppompje met schuímende foam is een Japanse vinding. Producten hebben namen als Kirei-kirei (Schoon! Schoon!). Wij denken aan smetvrees, Japanners weten wel beter. En niet alleen de handen, maar ook andere lichaamsdelen krijgen een hygiënische wasbeurt na het toiletbezoek. Japan is koning, keizer en admiraal van de geavanceerde toiletten, de washlets, waarbij contact met de handen tot een minimum wordt beperkt. De bril gaat vanzelf omhoog en de reiniging wordt verzorgd door diverse sproeiers in de pot. Bijzonder daarbij is dat het benodigde water zo veel mogelijk hergebruikt wordt. Het water om de handen te wassen stroomt eerst in een reservoir boven de stortbak om vervolgens deze te vullen voor de volgende flush. Al veel eerder voor de komst van de washlets, hanteerde Japan porseleinen sleuven in de grond waarop de behoefte gehurkt werd gedaan. Oncomfortabel wellicht, maar wel contactloos en goed schoon te houden.

De meeste Japanners douchen ’s avonds: zo wassen ze de dag van zich af, stappen ze in een schoon bed en vallen ze rozig in slaap. Na het douchen wordt ook vaak nog het bad gebruikt. Door het hele gezin, dat door de eerdere douche immers al schoon is. Na elkaar wordt hetzelfde water gebruikt. Oudere Nederlanders kennen nog de teil op de binnenplaats, maar die werd slechts een maal per week gevuld en het schrobben vond in de teil zelf plaats. Wee degene die als laatste aan de beurt was.

Het gebruik van het al eerdergenoemde mondkapje in de publieke ruimte is gericht op het beschermen van anderen. En een belangrijk cosmetisch product in Japan is de gezichtsreiniger. In honderdduizend varianten en merken. Deze voorkomt dat poriën dichtslibben, dagelijks fijnstof zich vastzet, en het houdt de huid jong.

Contouren voor binnen

Het eigen huis wordt doorgaans goed schoongehouden. Gladde kunststof vloeren en wanden helpen daar geweldig bij, de stofdoek blijft heel, maar de meest belangrijke ingreep in het tegenhouden van vuil is de genkan: de entree van elk huis, van paleis tot appartement. Hier trekt men de schoenen uit, en laat de buitenwereld achter. Letterlijk en figuurlijk. De schoenen blijven achter in het verdiepte gedeelte van de genkan, de sloffen staan klaar op het woonniveau. Ook voor gasten – soms is zelfs een specifiek paar beschikbaar voor toiletbezoek.

Japanners eten niet met de handen, maar ook niet met mes en vork. Hashi, eetstokjes, zijn overgenomen uit China, gecultiveerd en in vormgeving verfijnd. Makkelijk schoon te houden en thuis heeft eenieder zijn of haar eigen set. Het gebruik van eetstokjes brengt met zich mee dat het eten zelf bereid wordt in hanteerbare brokken. Geen lap vlees of grote brokken groenten. Indien er al van dezelfde kookplaat gegeten wordt, kunnen de gerechtjes met een minimum aan contact opgenomen worden. Bovendien raken de stokjes de mond niet. Al zijn er ook gerechten waarbij wel degelijk een bestek moet worden gebruikt, meestentijds hoeft geen lepel te worden afgelikt of vork worden afgeschraapt. Bij een maaltijd horen steevast oshibori. Deze opgerolde, warme, natte handdoekjes, of natte tissues uit een plastic verpakking in sommige restaurants, moeten vóór het eten worden gebruikt. Je dient er je handen mee te reinigen, zodat je helemaal schoon kunt beginnen aan je maaltijd.

Contouren voor buiten

Japanners onderhouden hun eigen erf en straat, of delegeren deze taak aan het wijkcomité, dat vaak teams van ouderen in de wijk inzet die samen – nog gezellig ook – het plantsoen of de gedeelde moestuin onderhouden. Japanners gooien in principe niets op straat, laten geen afval in trein of bus achter, en nemen hun afval mee om het thuis weg te gooien. Er zijn nauwelijks prullenbakken in de publieke ruimte. Onderweg of op straat wordt (meestal) niet gegeten. In de grote steden was het al eerder verboden om op straat te roken en werden specifieke afgeschotte zones aangewezen voor de behoeftigen. Inmiddels worden in de drukke stadsdelen van Tokyo ook deze meer en meer gesloten, zodat men niet te dicht op elkaar staat en wellicht eindelijk van het roken afkomt. Meegenomen afval wordt thuis gescheiden verwerkt. Plastic bij plastic, dopjes bij dopjes, papier bij papier. De vuilophaaldienst komt frequent door de straten om de verschillende soorten afval op te halen.

De werkplek

contouren

Een voor de toerist uiterst zichtbare werkplek is die van de taxichauffeur. Taxichauffeurs, maar ook treinmachinisten, perronpersoneel en onder meer parkeerwachters dragen zonder uitzondering witte katoenen handschoenen. Oók als het heel warm is. Handschoenen om eventueel contact met anderen zoveel mogelijk te vermijden en hagelwit om te laten zien hoe serieus zowel de taak als de klant genomen wordt.
Wie verder de Japanse samenleving inkijkt, ziet ook dat tal van andere beroepsgroepen handschoenen dragen. Winkelpersoneel in supermarkten, die met versproducten in de weer zijn, maar ook dames achter de toonbank van een cosmeticashop behandelen hun producten en daarmee hun klant omzichtig en met respect. Schrijnwerkers en timmerlieden hanteren ook handschoenen. Om in elk geval zichzelf te beschermen tegen splinters. En ook deze handschoenen zijn zonder uitzondering wit.
Bedrijfskleding zorgt voor herkenbaarheid. In een drukke ruimte wordt al snel duidelijk wie waarvoor verantwoordelijk is en welke taak of rol vervuld wordt. Bedrijfskleding is daarbij ook functioneel. Niet te warm of niet te koud, beschermend en slijtvast.
Wanneer een shinkansen een eindstation binnenrijdt is bijvoorbeeld de opruimploeg onmiddellijk zichtbaar. Deze zien kans om in een mum van tijd de gehele trein weer spic en span te maken voor de retourreis. Ofschoon Japanners sowieso geen gerenommeerde rommelmakers zijn, moet de honderden meters lange trein er toch weer uitzien of ie nagelnieuw is. En ook onzichtbaar vuil wordt verwijderd, rugleuningen, tafels en andere oppervlakken worden gereinigd. De ploeg werkt eendrachtig en in razend tempo samen, viert haar succes elke keer en verliest nooit de moed.
Werknemers en werkgevers, maar ook scholieren en studenten, zijn grondig voorbereid op ad hoc rampscenario’s. De vuuremmers in het oude deel van Kyoto doen nog altijd dienst, maar er wordt ook bij voortduring stilgestaan bij “aardbeving preparedness”. Zelfs de architectuur van het merendeel van de gebouwen (ook de vele hoge) is voorbereid op het weerstaan van branden en aardschokken, mede door flexibele fundering. Een brandoefening zoals wij die kennen is geen gezellige onderbreking van de sleur, maar een serieuze gebeurtenis, waarin ieder een eigen taak heeft en verantwoordelijkheid neemt.

De school

Scholen kennen van oudsher een continurooster zodat ook samen op school gegeten wordt. Een belangrijk onderdeel van dat samen eten is het moment dat erop volgt: er wordt samen opgeruimd.
Het gehele gebouw wordt door de leerlingen proper gehouden, geveegd en gestoft, zodat de conciërge daar echt alleen op conciërgewerk hoeft te focussen.
De peuters worden opgevangen in zeer ruim bemeten kindergartens, waar ze niet per se tegen elkaar hoeven op te botsen. Oudere leerlingen hebben elk hun eigen tafel.

De winkel

Irrashaimasse: Kom binnen alsjeblieft!

Bij het betreden van de meeste winkels en restaurants, roept het winkelpersoneel in koor verrassend luid bovenstaande formule. Men heet je welkom! Maar heeft je dus ook in de gaten. Een teveel aan bezoekers wordt daarmee gereguleerd. Er is geen aparte portiersfunctie nodig. Een andere subtieler vorm van oog hebben op en voor de klant is het systeem van omotenashi, waarbij vooral in de grotere warenhuizen gastvrouwen en -heren niets anders dan de specifieke taak hebben om je welkom te heten bij binnenkomst en bij verlaten van de winkel met een buiging te bedanken voor het bezoek. Zíj zijn wel degelijk in dienst!

De versmarkt

Er wordt aangenomen dat virussen vaak hun bron hebben op zogenaamde wet markets. Dat kunnen markten zijn zoals je die elders in Azië met name wel tegenkomt, waar vers vlees, vis, groenten en fruit worden verhandeld. Waar dieren soms nog ter plaatse worden geslacht en waar nachtelijke vleermuizen verdacht worden van besmettingen. Een voedingsbodem kan ook gewoon een winkeletalage zijn met een niet zo beste koeling. In Japan worden de meeste producten in de etalage nagebootst in kunststof. Niet van echt te onderscheiden en gegarandeerd niet aan bederf onderhevig. Japan heeft geen traditie van rituele slachting, maar kent als visland bij uitstek wel diverse markten waar de zee in al haar glorie te koop is. Nagenoeg elke shotengai, of winkelstraat heeft wel een vismarkt, waar overigens alleen dagverse waar verkocht wordt. Japan is ook het land van de elektriek: alle vis ligt in dik ijs in een loeiende koeling. De sanitaire normen worden streng gecontroleerd en gehandhaafd. De zomerhitte in Japan is dusdanig dat ook de kakkerlak een naam heeft. De gokiburi (ゴキブリ) wordt soms met katakana geschreven: het schrift voor buitenlandse woorden, hetgeen wellicht moet aanduiden dat dit insect eigenlijk niet inheems ingezetene is. Japanners houden echter in de zomer ramen en deuren gesloten vanwege de airco, en ook de raam- en deurhor worden met typisch Japanse vindingrijkheid in de constructie van geleverde schuiframen en deuren standaard meegeleverd. Men hanteert een nationale kakkerlakken-index, vergelijkbaar met de buienradar, zodat voorzorgsmaatregelen kunnen worden genomen.

Samen (op) weg

contouren

De treinen zijn te vol. Daar gaat duidelijk nog iets mis. Er zijn te veel mensen die dagelijks Tokyo doortreinen naar en van hun kantoor. Zowel werkgevers als werknemers hechten aan een fysieke aanwezigheid op kantoor, we schreven daar al eerder uitgebreid over. Werken op afstand wordt pas schoorvoetend uitgeprobeerd en de benodigde online omgevingen zijn nog niet afdoende ingericht. Daar staat tegenover dat Japan wel al ver is met het aansluiten van de infrastructuur. Glasvezeldekking in Japan ligt heel hoog. Men heeft al meer dan 25 jaar geleden gekozen voor kwaliteit en uitstekende satelliet-, kabel- en ether-telecommunicatie-verbindingen. NHK, de nationale omroep, zendt al sinds 2018 televisie in 8K uit.
Vanwege de aantallen mensen die met de trein willen of moeten, ontstaan er risico’s en zijn de eerdere 3C’s niet te garanderen. Dat probleem ontstaat echter pas in de treinstellen.
De perrons zijn alle voorzien van markeringen waar men een rij kan vormen om een voor een de trein in te stappen. De trein stopt ook op de millimeter nauwkeurig zodat de deuren van de treinstellen ook exact op deze aangegeven plaatsen openen.
Men stapt eerst uit. Men laat eerst passagiers uitstappen, er is geen Japanner die zou bedenken dat hij of zij voorrang moet hebben. Japan kent nauwelijks dubbeldekkers met de onvermijdelijke nauwe balkons en trappen, zodat iedereen snel uit veel deuren tegelijk de trein kan verlaten. Dan wordt daarna ingestapt. Snel en vlot, via even zovele deuren in de wagon.
Conducteurs zijn in de trein niet aanwezig en lopen geen risico’s op besmetting. Enerzijds is elke passagier al eerder bij het binnenkomen van een station gecontroleerd op een geldig vervoersbewijs, anderzijds is het ook gewoon niet nodig. Japan gedraagt zich, zeker in de openbare ruimte. De traditionele kartonnen tickets die toegang tot de poortjes regelen, worden razendsnel vervangen door cardreaders, zodat ook contactloos per telefoon of horloge kan worden betaald.

Pretparken en evenementen

Toegangsbewijzen zijn ook nodig voor het meest gewaardeerde dagje uit in Japan: Disneyland en Disneysea. Van de dagelijkse bezoekersaantallen kan zelfs de Efteling alleen maar dromen. Men komt van heinde en verre om daar een dagje in de rij, in de rij, in de rij te staan. De rij echter is deel van de beleving, en wordt rustig ondergaan. De logistiek van de rij is ook dusdanig dat je alleen in contact zou kúnnen komen met mensen vlak voor je of vlak achter je. Zou kúnnen komen, want in Japan is men meester in het afstand houden, het voorkomen van lichamelijk contact. Ondanks de enorme mensenmassa die daar op de been is, ligt er geen propje of peukje op de grond. Een kind dat mogelijk toch iets per ongeluk verliest wordt achternagereden door een parkmedewerker op rolschaatsen met stoffer en blik. Het park ziet er dagelijks uit alsof het de vorige nacht gebouwd is. Dat is ten dele de verdienste van de rolschaatsers, belangrijker is dat alle Japanners een aangeboren of tenminste eeuwenlang gecultiveerd gevoel hebben voor persoonlijke verzorging, het niet anderen belasten met jouw rommel en het voorkomen van gezichtsverlies. Prullenbakken langs de weg zijn niet nodig.

Mentaliteit

De hierboven opgesomde voorbeelden slagen dankzij de Japanse volksaard. Aangeboren? In elk geval eeuwenlang gecultiveerd door het bij kinderen met de papstokjes in te gieten en door te wijzen op de steeds behaalde successen. Geen schoner land in Azië (op wellicht Singapore na, maar dat is geen eerlijke vergelijking: dat is vele malen kleiner en kent een totalitair regime).
Een vaste plaats in de top 5 van meest gezonde landen ter wereld; dankzij de formidabele hygiëne en even formidabele eetgewoonten kennen Japanners een hoge levensverwachting en zijn niet vaak ziek.

Naast hygiëne en eetcultuur is ook ingezet op het aankweken van een verdraagzame mentaliteit. Japanners veroorzaken in de regel geen onrust. Ze springen hooguit georganiseerd uit de ban tijdens popconcerten, door middel van cosplay, of bij het ontmoeten van Mickey in de bovengenoemde Disney-pretparken. Elke wijk kent een politiepost voor de wijkagent, die in plaats van een orde-handhavende rol meer VVV-achtige of regulerende taken op zich neemt. Hij/zij is vooral een verbindingsofficier. Diefstal op straat of aan huis komen nauwelijks voor. Een BOA zou in Japan nooit mishandeld worden, hij of zij wordt vanzelfsprekend geaccepteerd als iemand met een belangrijke maatschappelijke taak.

Nagenoeg elk gesprek tussen onbekenden begint met sumimasen. Sorry, mag ik even storen?

Diepgewortelde en veelal onbeschreven regels reguleren de Japanse samenleving grotendeels als vanzelf. De Japanse maatschappij mag dan ook gerust een samen-leving genoemd worden.
De groep is belangrijker dan het individu of het eigen gewin, men voegt zich daarnaar. Groepsbewustzijn, plicht, bescheidenheid. Anderen zo min mogelijk tot last zijn, getuige de bovenstaande quote. Dat is niet altijd makkelijk, soms misschien zelfs lastig, maar over het algemeen gebeurt het wel. Want de aanpak blijkt succesvol om een land met 127 miljoen mensen te stroomlijnen. Men staat zoals gezegd vanzelf in de rij op het perron of bij de supermarkt. Het overgrote merendeel; zelfs in Japan worden de eerder genoemde 3C’s niet door iedereen nageleefd. Het nieuws toont ook daar de uitzonderingen: met zijn allen in een veel te drukke rij op straat voor nieuwe videogames bijvoorbeeld.

In Nederland kunnen we contouren definiëren voor het samen verkeren in de publieke ruimte. Met lint of tape op de vloer kunnen vakken van anderhalve vierkante meter worden afgebakend voor de kassa, maar zodra iemand voordringt of ‘uit de band springt’, hebben de maatregelen geen effect.

皆で危機を乗り越えましょう minna de Kiki wo norikoemashō

Let’s do this, Laten we samen door deze crisis heenkomen.

Zowel Japan als Nederland verbieden niet, de overheid adviseert dringend. Contouren waartoe opgeroepen wordt, gaan over leven. Over overleven en over samenleven. Contouren bestaan uit richtlijnen en afspraken. Beide landen dwingen ze liever niet af, maar doen een beroep op gezond! verstand en het eigen verantwoordelijkheidsgevoel van mensen. In een democratie ‘heerst het volk’. Van het volk en vooral voor het volk. De nu benodigde contouren zullen in elk geval niet gaan slagen in een egocratie, een samenleving waarin eigenbelang en egoïsme belangrijker worden gevonden dan solidariteit en gemeenschapszin. Het coronavirus leert ons – met harde hand – dat we moeten stoppen met het opschuiven van democratie naar egocratie. Van daaruit is het immers nog maar een kleine stap naar een idiotie. Hoe bruikbaar de Japanse voorbeelden ook zijn, ze werken alleen als er tegelijkertijd ook een verandering ten aanzien van mentaliteit wordt ingezet.

Eén gedachte over “Japanse contouren voor een anderhalve-meter-maatschappij hier

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *