Japanse character toys

Personages zijn big in Japan. Van de heldin Usagi uit Sailor Moon en Link uit The Legend of Zelda tot het schattige beertje Rilakkuma. Je ziet ze overal terug: ‘zoekt en gij zult vinden’ is de enige regel wanneer je in Japan snuffelt naar spullen om het dagelijks leven mee op te fleuren. Een Pikachu-theepot? Geen probleem. Een Totoro-kalender? Zo gepiept. Maar hoewel Japan gek is op character toys, komt dit fenomeen oorspronkelijk uit het westen.

De alomtegenwoordigheid van personages uit populaire cultuur is geen uniek Japans verschijnsel. Captain America, Luke en Leia Skywalker, Thor, Batman en Spiderman zijn Amerikaanse personages die zowel binnen als buiten de Verenigde Staten immense bekendheid genieten. Bovendien is het ook geen recent verschijnsel, maar een eeuwenoude traditie: neem bijvoorbeeld Jan Klaassen en Katrijn uit het antieke poppenkasttheater, of de harlekijn uit het Italiaanse volkstoneel Commedia dell’Arte. Het zijn stuk voor stuk ‘stock-personages’: hoewel ze soms in stijl en uitvoering verschillen, zijn ze altijd herkenbaar als een bepaald personage. Zo wordt in de Commedia dell’Arte in elke uitvoering de harlekijn een beetje anders gespeeld omdat bijvoorbeeld het script of de acteur niet hetzelfde is, maar toch blijft het altijd herkenbaar de harlekijn.

Amerikaanse en Japanse character toys

Hoewel er ook in Japan eerdere voorbeelden van stockpersonages zijn te bedenken – neem bijvoorbeeld Kaguyahime of Momotaro – ontstond de huidige character boom door twee personages: allereerst Mickey Mouse van Walt Disney, en vervolgens Atomu/Astroboy van Osamu Tezuka. Disney introduceerde zijn muis al in de jaren ’30 in Japan. Een logische stap – Japan stond immers open voor veel dat westers was – en het gebruik van personages in strips en speelgoed was al relatief populair in zowel de Verenigde Staten (Betty Boop, Popeye the Sailor Man) als in Japan (Norakura).

character toysZo’n twintig jaar later werd Astroboy van Tezuka, de zogenaamde ‘vader van de manga’, ook populairder. Verhalen over dit personage werden van 1952 tot 1968 wekelijks gepubliceerd in Weekly Shonen Magazine. Deze en andere tijdschriften veroorzaakten een character boom, ongekende populariteit van personages. Waar eerder vooral maskers, capes, geweren, en zwaarden werden gekocht om personages uit manga na te kunnen spelen, werd vanaf toen ook speelgoed verkocht dat de personages zelf moest voorstellen, zoals poppen of figurines. Men speelde niet alleen meer als, maar ook met de personages.

Flinke bedragen

In de jaren 1950 en 1960 kwam de productie en verkoop van masu komi gangu, ‘massacommunicatiespeelgoed’, pas echt op gang. Er gingen flinke bedragen in om, allemaal dankzij Disney: dat bedrijf vroeg als eerste patent aan op zijn personages in Japan. Sindsdien moet men eerst officieel toestemming van Disney krijgen om een speelgoedproduct met een Disney-personage op de markt te kunnen brengen. Tegenwoordig weten we niet beter, maar destijds was het nieuw. En het doet de kassa flink rinkelen, want als steeds maar groter wordend mediaconglomeraat heeft Disney in steeds meer pap vingers, zeker als het om personages gaat. Zo zijn er de Disney-prinsessen Sneeuwwitje, Assepoester (oorspronkelijk uit Europese sprookjes), of de recente Polynesische Moana, maar laten we vooral Donald Duck, Goofy en Mickey Mouse niet vergeten. Tegenwoordig scharen we Luke en Leia Skywalker echter ook onder de Disney-noemer: in 2012 nam Disney Lucasfilm en daarmee de Star Wars-franchise over, nadat in 2009 al de stal van Marvel-helden was aangekocht.

Maar Disney mag er dan mee begonnen zijn, Japanse bedrijven zijn inmiddels minstens net zo vaardig in het bedenken van aaibare personages. Sanrio was één van de eerste Japanse bedrijven die het goede voorbeeld volgde: in 1971 ontwierp designer Yuko Shimizu voor Sanrio het schattige personage Hello Kitty. Dat bleek een goede zet, want door Hello Kitty als mascotte vele hebbedingen te laten sieren, weet Sanrio nog steeds zijn producten te verkopen. Tegenwoordig heeft Sanrio een hele cast aan personages die ze kunnen (her-)gebruiken voor hun character toys. Gudetama, de luie eierdooier, en de gedesillusioneerde rode panda Aggretsuko zijn recente toevoegingen aan hun cast of character stars.

Gudetama en Hello Kitty zijn speciaal ontworpen voor massaconsumptie, maar dat betekent niet dat deze personages altijd en automatisch populair worden. De personages die oorspronkelijk uit films, animatie en games afkomstig zijn, zijn van oudsher succesvoller. Studio Ghibli heeft ontzettend veel succes met vooral de films van Hayao Miyazaki, maar voor merchandise werkt de studio samen met het bedrijf Nibariki, dat exclusief en zoveel mogelijk producten met personages produceert. Een kalender of figurines van My Neighbor Totoro (1988), posters van de films Ponyo on the Cliff (2009) of Howl’s Moving Castle (2004), of puzzels van Princess Mononoke (2010) of Kiki’s Delivery Service (1989) zijn daarmee ook in een handomdraai gemaakt – en er zijn voldoende fans die het willen kopen

Speelgoed voor volwassenen

Hoewel de character toys in het begin vooral op kinderen waren gericht, worden ze inmiddels zowel in Japan als in Europa en de Verenigde Staten niet meer per se gezien als speelgoed voor alleen kinderen. Met name in Japan staan de otaku – (vaak) mannen tussen de 15 en 40 jaar die extreem fan ergens van zijn, er vooral bekend om zich te omringen met character figurines van hun favoriete anime, manga, games, of allemaal. Waarbij het in Japan nogal eens als taboe wordt gezien om jezelf te identificeren als otaku, lijken fans in Europa en de Verenigde Staten er minder moeite mee te hebben. Dat wil niet zeggen dat alleen otaku zich kunnen bezighouden met character toys: ook voor ‘normale’ mensen is het niet meer raar om bijvoorbeeld een fysiek figuurtje van een favoriete show te bezitten. Volwassenen spelen misschien niet meer letterlijk met of als de personages, maar spelen blijven we tot op hoge leeftijd doen.

Meer lezen?

Lees dan vooral The Anime Media Mix (2012), van Marc Steinberg.

Dit bericht werd geplaatst in Cool Japan, Manga en Anime en getagd , door Joleen Blom . Bookmark de permalink .

Over Joleen Blom

Dr. Joleen Blom is een postdoctoral researcher aan Tampere University in Finland. Ze haalde haar Ph.D. in Games aan de IT Universiteit in Kopenhagen waar ze een proefschrift schreef over dynamische game personages. Haar onderzoek richt zich op personages, games, en verwante media met een speciale focus op Japanese media en cultuur. Hiervoor studeerde ze Japanse Taal en Cultuur en Media & Performance Studies.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *