Wanneer ons gevraagd wordt of het mogelijk is om naar Japan te reizen zonder Japans te spreken, reageren we altijd positief: zeker in de grote steden is verkeersinformatie in twee talen beschikbaar en wordt in elk geval rudimentair Engels verstaan. Lost in translation ben je niet snel. Maar wees wel gewaarschuwd: als je zonder smartphone of kaart een plek probeert te vinden, kun je daar best wat tijd aan kwijt zijn. Japanse adressen zijn namelijk anders opgebouwd dan de onze.
Het Japanse nationale adressysteem werd ontworpen in de Meiji-periode (1868-1912) en na de Tweede Wereldoorlog nog licht aangepast. Sindsdien bestaat een adres uit vijf delen: postcode, prefectuur, gemeente, stad of dorp en district, blok en huisnummer. De grote afwezige in dit rijtje is de straatnaam. Japanse huizen of gebouwen worden niet gezien als het zoveelste huis langs een weg. Dat wil overigens niet zeggen dat straten geen naam hebben, want belangrijke wegen of stukken daarvan worden wel degelijk vernoemd. Neem bijvoorbeeld de beroemde weg Omotesandō in Shibuya, aangelegd als keizerlijke toegangsroute naar de Meiji-schrijn.
De vijf elementen van Japanse adressen
Onderstaand adres is een typisch voorbeeld van een gangbaar Japans adres, in dit geval dat van Waseda Daigaku (in de buurt van station Takadanobaba), één van de beroemdste universiteiten van het land:
〒169-8050
東京都 Tokyo-to
新宿区 Shinjuku-ku
戸塚町 Totsukamachi
1丁目 chōme 6-104
1. Postcode
Allereerst is er de 〒: wie wel eens een Japanse kaart las, zal hebben gezien dat daarmee op kaarten postkantoren worden aangeduid. De 〒 is het symbool van Japan Post, de nationale postbezorger, en is een gestileerde テ, het katakana-teken voor de klank ’te’, wat weer een afkorting is van teishin (‘communicatie’). Meteen daarna volgt de postcode, die sinds 1998 bestaat uit drie cijfers, een liggend koppelteken, en nog eens vier cijfers. Daarom vind je voor elk Japans adres ook die 〒: daardoor is meteen duidelijk dat de cijfercombinatie een postcode betreft. De postcode behoort net als in Nederland niet per se tot het adres, ook in Japan is deze toegevoegd om het de postbezorger gemakkelijker te maken, machines kunnen deze code uitlezen en daarmee de post al voorsorteren.
Dan volgt het fysiek adres: Japan werkt – want efficiënt en consequent – van groot naar klein: De grootste geografische eenheid staat vooraan, daarna wordt uitgesplitst naar kleinere eenheden.
2. Prefectuur
De prefectuur is binnen Japan de grootste geografische eenheid. Daarvan telt Japan er 47. In 43 gevallen gaat het om een zogenoemde ken, letterlijk ‘prefectuur’, maar er zijn vier uitzonderingen: Tokyo krijgt als hoofdstad het achtervoegsel -to, wat staat voor metropolis. Achter Osaka en Kyoto komt -fu, wat ‘stadsprefectuur’ betekent. Dan is er ten slotte nog Hokkaido, wat in een adres wordt geschreven als -dou, ‘weg’. In de volksmond is de gemeenschappelijke term voor alle prefecturen daarom tou-do-fu-ken. Een prefectuur is te vergelijken met een Nederlandse provincie. Wij laten die alleen in het adres voorkomen als er onduidelijkheid bestaat over de plaatsnaam, zoals bij Elst (Gld.) en Elst (Utr.).
3. Gemeente
Nu we weten in welke prefectuur we moeten zijn, is de volgende stap de gemeente. Ook daarin zijn weer drie mogelijkheden. Ten eerste zijn er de -shi. Letterlijk vertaalt zich dat als stad, maar het staat voor de gemeente als bestuurlijke eenheid. Dit achtervoegsel is daarom bedoeld voor de grotere steden, zoals bijvoorbeeld Hiroshima en Kobe. Tokyo is als gemeente echter zo groot dat deze wordt opgedeeld in -ku, zogenoemde speciale wards of stadsdelen. Vergelijk het maar met Amsterdam Bos en Lommer, Amsterdam De Baarsjes of Oud-West. Dunner bevolkte steden moeten het doen met -gun, wat nog het best te vergelijken is met de Engelse counties of ‘graafschappen’.
4. Stad of dorp
Niet elk adres maakt dit onderscheid, maar als, dan zijn er drie mogelijkheden (met twee betekenissen): -machi of -cho, wederom te vertalen als stad, maar nu in fysieke of historische zin. In feite wordt nu de stad als ‘plaats’ bedoeld. Daarnaast zijn er ook nog de plaatsnamen met achtervoegsel -son, oftewel ‘dorp’.
5. District, blok en huisnummer
Ten slotte volgen nog de nummers van chōme (‘district’), banchi (‘blok’) en go (‘gebouwnummer’). Soms worden deze aanduidingen in karakters achter de cijfers geschreven, maar het is gebruikelijker om die weg te laten, zodat een combinatie van drie cijfers ontstaat (of vier, wanneer een gebouw uit meerdere appartementen bestaat). Deze worden net als de postcode gewoonlijk gescheiden door liggende koppeltekens, die hardop worden gelezen als no, (‘van’). Dit is verreweg het meest onduidelijke onderdeel van een Japans adres, omdat de nummering van blokken op het oog willekeurig is gebeurd. Bij het vinden van een bepaalde plek zit het venijn ‘m duidelijk in de staart.
Kyoto en Sapporo
Tot zover is het door onze westerse ogen goed te begrijpen, maar Japan zou Japan niet zijn als er onder die schijnbare orde der dingen geen fors woud aan uitzonderingen zou schuilen. Kyoto en Sapporo, twee grote Japanse steden die naar Chinees voorbeeld in een rastervorm zijn opgebouwd, houden er allebei een eigen systeem op na. Kyoto is onderverdeeld op basis van gemeente en stad of dorp, maar die laatste zijn erg talrijk en er zijn vaak meerdere dorpen met dezelfde naam binnen deze grote gemeente. Kyoto houdt er daarom een officieus systeem mét straatnamen op na, wat door postbezorgers overigens uit noodzaak gewoon wordt gebruikt.
Neem bijvoorbeeld onderstaand adres, van de Kyoto Tower: het schuingedrukte stuk is de officieuze toevoeging:
〒600-8216
京都市 Kyoto-shi
下京区 Shimogyō-ku
烏丸通七条下ル Karasuma-Shichijō-sagaru
東塩小路町 721-1 Higashi-Shiokōji 721-1
Sapporo maakt het nog spannender: deze stad wordt in vieren gedeeld door twee grote wegen die elkaar ongeveer in het midden van de stad kruisen. In de nummering van elk blok is de afstand tot dat geografische middelpunt terug te zien: in adressen staan chōme voor de afstand op de oost-westelijke as, en jō voor die op de noord-zuidelijke as.
札幌市 Sapporo-shi
中央区 Chūo-ku
北5条西2丁目 kita (‘noord’) 5-jō-nishi (‘west)’ 2-chōme
5番地 5-banchi
Verdere uitzonderingen
In een uitgestrekt land als Japan zijn lokale kleine afwijkingen natuurlijk lastig tegen te houden. Zo is in de prefectuur Oita een officieus parallel systeem van administratieve wards in gebruik, is er een aantal steden in de prefectuur Ishikawa waar katakana worden gebruikt om de blokken te rangschikken, iets waar in de prefectuur Niigata karakters uit de traditionele Chinese kalender voor worden ingezet.
Dan is er ten slotte ook in Japan een aantal plaatsnamen dat meer dan eens voorkomt. Op Hokkaido, het meest noordelijke eiland, tref je een groot aantal plaatsnamen dat op de andere eilanden al eerder werd gebruikt. Hokkaido werd pas in de 19e eeuw gekoloniseerd en bij Japan gevoegd. De Japanners die er vanaf de andere eilanden naartoe trokken, vernoemden de nieuwe dorpen en steden die ze er stichtten soms naar hun geboortegrond: Hiroshima en Date zijn twee voorbeelden van plaatsnamen die ook buiten Hokkaido voorkomen. Hier komt de postcode dus uitstekend van pas. En ook de postbode is een held.
Bovenstaand verhaal doet vermoedelijk duizelen, maar wees gerust: met een smartphone met GPS of een actuele plattegrond kom je bijna altijd een heel eind. Zorg er wel voor dat je bijtijds vertrekt naar een onbekende bestemming. Japanners houden niet van laatkomers, en het komt nog wel eens voor dat behulpzame voorbijgangers je uit beleefdheid niet willen vertellen dat zij het ook niet weten, en je daarom vriendelijk glimlachend totaal de verkeerde kant op sturen.
8 mei 2017