Japans ontwerp (2) – Ryuichi Yamashiro

Na de Meiji-restauratie van 1868 neemt Japan op grote schaal westerse technologie over. Westers perspectief, machinale druktechnieken en de beschikbaarheid van westerse kleurpaletten geven een ongekende impuls aan de culturele productie. De ontmoeting met Amerikaanse en West-Europese cultuur zorgde voor nieuwe mogelijkheden op artistiek gebied. Ryuichi Yamashiro maakt daarvan dankbaar gebruik.

Hij en andere Japanse artiesten reageren, al dan niet bewust, op een traditie die waarden als snelheid, contrast en het middels geometrische en abstracte vormen representeren van de natuur centraal stelt. De al eerder door ons besproken ontwerper Kenji Ekuan doet dat door traditioneel Japanse voorkeuren voor omfloerst, bescheiden ontwerp en de natuur samen te laten komen in een soja-flesje, dat meer dan driehonderd miljoen keer verkocht zal worden. Yamashiro is een ontwerper die juist de vooruitgang en veranderlijke fase waar Japan zich in bevond tot uitdrukking wil brengen.

Vooruitstrevende reclame

Ryuichi Yamashiro komt ter wereld in Osaka, in 1920. Hij volgt lessen aan de gemeentelijke ambachtsschool van Osaka, op het tekendepartement. Na zijn afstuderen ontwerpt hij affiches voor achtereenvolgens de PR-afdelingen van het Hankyū-warenhuis in Tōkyō en het in dezelfde stad gevestigde Takashimaya-warenhuis. De in die tijd gangbare westerse opvatting dat modernistisch ontwerp thuis hoort in kunstacademies, vindt in Japan geen weerklank. Commercie gaat goed samen met vooruitstrevend grafisch ontwerp, zeker in een land dat in hoog tempo industrialiseert. In dienst van Takashimaya ontwerpt Yamashiro een affiche dat de bruidsmode van het warenhuis aanprijst. Hij gebruikt hier een gutstechniek, waarbij de omlijning van de bruid is weggelaten en alleen de donkere stukken zijn ingekleurd. De grote, ruwe vlakken geven aan dat Yamashiro wellicht goed naar Europese voorbeelden heeft gekeken. De compositie van de vrouw vertoont veel overeenkomsten met een poster van de Duitse kunstenaar Fritz Bleyl (1880 – 1966), die hij vervaardigde voor een tentoonstelling van “Die Brücke”, een groep Duitse expressionistische kunstenaars.

Politiek activisme

Andere werken van Yamashiro zijn niet alleen op esthetisch en technisch vlak beïnvloed door Westerse voorbeelden, maar ook politiek van aard. In zijn werk “Forest” gebruikt de ontwerper drie Japanse karakters in verschillende groottes en diktes, om een “logografisch” bos te creëren. Hierbij heeft hij de spreiding van de karakters over het canvas minutieus berekend. Het affiche is opgebouwd uit verschillende combinaties van het basis karakter voor boom 木. Het verdubbelen van dit karakter resulteert in het begrip “bos” 林 en de driedubbele variant 森 representeert vervolgens de overtreffende trap van boom en bos; het woud.

De karakters dragen niet alleen de oorspronkelijke Japanse betekenissen in zich, maar zijn zo geplaatst op het canvas dat het lijkt alsof ze als echte bomen een berghelling bevolken. Deze keuze is bewust door gemaakt door Yamashiro: hij wil de bescherming van bossen door de Japanse natuurbescherming onder de aandacht brengen. De derde laag van betekenis is dan ook dat er nog maar een paar grote bossen overeind staan, terwijl de klein weergegeven bomen, bossen en wouden de ontbossing voor economisch en menselijk gewin representeren. Een vierde dimensie is de ruimte tussen de karakters, door Yamashiro bedoeld als de wind die door de bomen waait. De grote, witte ruimte aan de onderkant van de poster representeert ten slotte de aanwezigheid van een angstaanjagende “ander” die het bos bedreigt.

Een ander goed voorbeeld van Yamashiro’s politiek getinte werk, is de poster die hij ontwierp om te protesteren tegen de ontwikkeling van kern- en waterstofbommen. Hij maakt weer gebruik van de gutstechniek en toont een duif die ondersteboven hangt, bloedrode tranen huilt en naar beneden lijkt te tuimelen, met in haar binnenste roodgekleurde lengte- en breedtegraden die de aardbol voorstellen. Uit die aardbol slingeren westerse letters, cijfers en Japanse kana met kracht de ruimte in, als symbool van de beschaving die zal sterven, mochten de ontwikkelde bommen ooit echt tot ontploffing worden gebracht.

Erkenning in het Westen

In 1959 neemt Yamashiro deel aan de oprichting van het Nihon Design Center, ter promotie van Japans ontwerp in het buitenland. In 1973 richt hij een ontwerpbureau op, Communication Arts R, dat nog steeds vernieuwende boekomslagen en tijdschriften ontwerpt. Yamashita ontvangt niet lang daarna belangrijke prijzen in de reclamewereld; de Asahi-advertentieprijs, de Mainichi-designprijs en de Dentsu-marketingprijs. In 1993 wordt Yamashiro door keizer Akihito onderscheiden in de orde van de Rijzende Zon, voor zijn buitengewone culturele verdiensten. Ook staat hij bekend om zijn kattenboeken, waaronder de collage “ne no collage” en het prentenboek “konekonekoneko” Op de Worldfair van 1985 heeft Yamashiro de artistieke verantwoordelijkheid voor 85 posters. In 1996 ontwerpt hij zelfs postzegels voor de Japanse posterijen. Zijn werken zijn ook nu nog geliefd en hangen ondere andere in het museum van moderne kunst in New York (MoMa), het museum voor moderne kunst in de prefectuur Toyama en in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Yamashiro overleed op 24 maart 1997.

Wil je het werk van Ryuichi Yamashiro werk met eigen ogen zien?

Ryuichi Yamashiro is onderdeel van de vaste collectie in het MoMA. Werk van Yamashiro is vanaf 7 september 2019 tot en met 2 februari 2020 te bekijken in het Stedelijk Museum in de tentoonstelling Kleurrijk Japan.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *