Ieder jaar, op de derde dag van maart, vindt het Hina Matsuri (雛祭り) festival plaats. Hina betekent kuikentje, en is een liefkozende metafoor voor een jong meisje. Deze dag is namelijk gewijd aan de goede gezondheid van de meisjes in een huishouden. Ook bidden de familieleden voor een voorspoedige toekomst. Hina Matsuri staat ook bekend als het perzikfestival, omdat in deze tijd van het jaar in Japan de perzikbomen bloeien.
Het belangrijkste onderdeel van Hina Matsuri is de Hina-dan (雛壇), een aantal trapsgewijs boven elkaar geplaatste platformen waar meerdere poppen op zijn uitgestald. Deze Hina-Ningyo (雛人形)stellen een keizerlijke hofhouding uit de Heian periode (794-1185) voor. Hoe rijker de familie van het meisje is, hoe meer verdiepingen het altaar telt en hoe talrijker de poppen zijn. De meest voorkomende altaren bestaan uit twee, vijf of zeven niveaus. Een basisuitzet van dit Japanse poppenhuis kan worden aangeschaft in het plaatselijke winkelcentrum. Al vanaf kerst staan de altaren met prachtige poppen te lonken naar oma’s en opa’s, die op weg naar de dagelijkse boodschappen op enig moment onvermijdelijk door de bocht gaan en een set voor hun kleindochter kopen.
De hiërarchie van de hofhouding op de Hina-dan
- Op het eerste en bovenste niveau vind je de keizer en de keizerin. De keizerlijke pop heeft een staf in zijn hand. De keizerin hanteert een waaier. In West-Japan zit de keizer aan de rechterkant, in Oost-Japan aan de linkerkant. Achter beide poppen staat een gouden kamerscherm, dat veel gebruikt werd in de Heian-paleizen. Vaak zijn aan weerskanten van het keizerlijk paar lantarens opgesteld. Tussen het paar in vind je meestal een vaas met perzikbloesems, die verwijzen naar het perzikfestival.
- Op het tweede niveau zitten de san-nin-kanjo (三人官女), de drie hofdames. Ieder van deze hofdames houdt een beker met witte sake in haar handen. Deze sake wordt alleen gedronken tijdens Hina Matsuri. Tussen de hofdames in staan tafeltjes waar snoepjes op zijn geëtaleerd.
- Op het derde platform huizen vijf mannelijke muzikanten, de go-nin-bayashi (五人囃子). Iedere muzikant heeft een muziekinstrument in zijn handen, behalve de zanger, die een waaier vast houdt. Helemaal links zit de taiko, of kleine trommel. Daarnaast zitten de grote trommel, de handtrommel en de fluitist. Helemaal rechts de zanger met de waaier.
- Daaronder, op niveau vier, staan twee ministers of daijin (大臣). Soms dragen de heren pijl en boog met zich mee. De(右大臣)Udajin, minister van de rechterzijde en (左大臣)Sadajin, minister van de linkerzijde staan gebroederlijk naast elkaar. De Sadajin heeft een witte baard, om aan te geven dat hij ouder en daardoor hoger in rang is. Tussen de twee ministers in staan twee diamantvormige tafeltjes, met daarop rijstgebakjes die ook de vorm van een diamant hebben.
- De drie mannelijke beschermheren van het keizerlijk paar staan op het vijfde platform. Van links naar rechts zien we de Nakijogo (泣き上戸), de mopperende drinker, de Okorijogo (怒り上戸), de ruziezoekende drinker en de Waraijogo (笑い上戸), de vrolijke drinker.
- Op het zesde platform staan een aantal dingen uit de inventaris van het paleis. Een kast voor de kimono’s van het keizerlijk paar, een spiegel, benodigdheden voor de theeceremonie en een paar Hibachi (火鉢) stoven, om het paleis op te warmen. Daaronder, op het zevende en onderste platform, staan voorwerpen die juist buiten het paleis horen. Uit lakwerk vervaardigde dozen om eten in te bewaren, een koets die door een os getrokken wordt en een draagstoel voor het keizerlijk paar om in te reizen.
Een traditioneel poppenhuis
Een dergelijk compleet ‘poppenhuis’ kost een kami-vermogen. Vaak worden de sets dan ook van generatie op generatie doorgegeven en uitgebreid. Ook om andere redenen treffen we zelden de volledige zes trappen aan in Japanse huizen. Japanners zijn doorgaans zeer klein behuisd en er is domweg geen ruimte om deze variant op de kerststal ‘uit te stallen’ en vervolgens ook een groot deel van het jaar te bewaren. Keizer en keizerin, samen met de drie hofdames is vaak de meest haalbare configuratie. Het eerder genoemde kamerscherm heeft niet alleen cultuurhistorische betekenis, maar zorgt ook geraffineerd voor een rustgevend decor in een kamer waar ook de tv, de airco en allerhande andere huishoudelijke artikelen het romantisch tafereel verstoren.
Het verzamelen en genieten van de poppen spreekt de graag verzamelende Japanners zeer aan, zij moedigen hun dochters aan om er mee door te gaan en er van te houden. Verzamelen zit Japanners in het hart: zie ook de eerdere bijdragen over onder meer Gashapon en de Goshuin tempelstempels. Toch is er een onderdeel van de traditie dat er voor moet zorgen dat het verzamelen nooit een obsessie wordt. Aan het eind van de derde dag van maart spoelden families een pop van het altaar weg met het water van de rivier! Dit gebruik was natuurlijk ook bedoeld om zonden en ongeluk die zijn overgebracht op de pop weg te zenden. Heel fijn, maar het vraagt nogal wat van de kinderziel. Tegenwoordig is het opbergen van de pop dan ook voldoende, ze zijn immers kostbaar genoeg.
Een feest voor het hele gezin
Het ‘kuikentje’ van de familie staat centraal op deze dag. Omdat er later in het jaar ook een jongensdag is zijn eventuele broertjes niet afgunstig, en kan het hele gezin zich op Hina Matsuri vermaken met speciale gerechten en dranken. Behalve het drinken van de witte sake is het ook gebruikelijk om anders te eten tijdens Hina Matsuri. Er worden steevast Hishimochi (菱餅) gegeten, een uit die drie kleuren bestaand rijstgebakje. De traditionele kleuren van het festival zijn wit, groen en paars, al lijkt het altaar juist de kleur rood naar voren te schuiven. Ook drinkt de familie een speciale soep, de Ushiojiru (潮汁) waar schelpen in drijven. De twee helften van de schelp die stevig aan elkaar vast zitten, staan symbool voor een koppel dat een goede relatie heeft. En dat is natuurlijk iets wat alle ouders – niet alleen die in Japan – wensen voor hun kind!
Tenslotte
Wie het gebruik in Nederland wil aanreiken aan zijn of haar dochter, heeft een flink vliegtuig nodig of een zeecontainer. Wellicht kan eerst eens begonnen worden met een bescheiden variant die in elke souvenirshop in Japan gekocht kan worden: een solar-powered keizerlijk echtpaar dat eendrachtig het hoofd wiegt zolang de zon op hen schijnt.
Wie meer wil weten over deze traditie of over het vervaardigen van de prachtige poppen bevelen we deze uitstekende aflevering van Begin Japanology aan.
3 maart 2017