Tot het cultureel erfgoed behoren in de ogen van de Japanners (en die van ons) de tempels en schrijnen waarover we nu al geruime tijd berichten. Hun eigen huizen, hoe oud ook, zien de Japanners toch vooral als tijdelijk. Ze mogen als dat nodig is gerust tegen de grond en er wordt weer iets nieuws gebouwd, beter passend bij de wensen van het moment. De waarde zit dan ook niet in de huizen, maar in de peperdure grond waarop het huis staat.

Hoe woont een gezin in Japan?

Dicht op elkaar. Het Japanse platteland ontvolkt en eenieder wenst in de stad te wonen. Met name de Kantō, de vlakke regio rond Tokyo en de Kansai, de Kyoto-Osaka vallei, zijn populair. Er moeten hier veel, heel veel mensen op elkaar gepakt worden. Hier gebeurt het, hier wordt het geld verdiend. Japan is weliswaar een groot land, maar het merendeel is bergachtig of eilandig en daardoor niet goed genoeg ontsloten om te forensen tussen thuis en werkplek. Japanners werken voornamelijk in loondienst binnen bedrijven in de stedelijke regio’s. ZZP-ers met een internetbedrijfje zijn er niet zo veel. Kleine zelfstandigen zijn er wel, maar ook zij moeten het hebben van plaatsen waar veel mensen wonen; zij zijn onder meer winkeliers, horeca-uitbaters, pottenbakkers, shojimakers, kappers, tandartsen en cursusdocenten in traditionele ambachten of kunstvormen. Financieel-economische motieven zijn dan ook veel belangrijker dan het bewaren van traditioneel of historisch interessante woonhuizen. In de grote stad gaat de functie vóór de vorm.

In de stedelijke regio’s worden hele wijken opnieuw gebouwd. Geen punt. Alles gaat tegen de grond, met uitzondering van de lokale tempel of schrijn. Daar wordt met respect omheen gewerkt. Een nieuwbouwwijk of hernieuwbouwwijk kenmerkt zich onmiddellijk door het ontbreken van tuinen. Er is echter plaats voor een auto op de kavel. Alle huizen staan los van elkaar. Dat heeft niet zozeer met luxe te maken, als wel met de traditie van bescherming tegen overslaande branden, aardbevingsbestendigheid en uiteraard met de tijdelijkheid van de constructie. Een vrijstaand huis kan eenvoudiger opnieuw gebouwd worden dan een huizenblok met gedeelde muren. Tenslotte is de lege ruimte tussen twee huizen met name ook sociaal-cultureel gedefinieerd: Hoe nauw ook, soms geen 20 centimeter breed, de sleuf geeft de scheiding aan tussen de belangrijke noties ‘uchi’ en ‘soto’, wij en zij, thuis en de buitenwereld. (zie de afbeelding: mind the gap)

Een gezin in de stad is meestal een moeder met twee, soms drie kinderen, en een vader die eigenlijk in de praktijk elders nog dichter in het centrum woont en werkt. De traditie om bij vader en moeder van vader in te trekken is veelal losgelaten. Vermaak en hulp komt van moeders die in dezelfde straat wonen. Vader is de man die op zondag het vlees snijdt. Hij is zeker niet degene die zijn eigen huis bouwt. Een Japans huis wordt als pakket besteld en wordt gebouwd door bouwbedrijven. Onderstaande video biedt u een rondleiding door een gloednieuw opgeleverd Japans huis, dat model staat voor de hedendaagse Japanse woningbouw in de stadswijken. De prijs van dit huis ligt iets boven het gemiddeld te besteden budget. Maar dan krijg je ook wat. Loop met de bezichtiging mee en vergelijk de ruimten en faciliteiten gerust met de Nederlandse situatie. Merk op dat met name boven ook vreemde schijnbaar onnodige schuine wanden en dakpartijen zijn opgenomen. Dat heeft niets romantisch, de bouwvoorschriften schrijven – streng – voor dat het huis in kwestie niet te veel daglicht aan het huis de buren mag onttrekken. Dit is een van de weinige bouwvoorschriften waar strikt op wordt toegezien.

Welaan, u heeft de film bekeken en bent enthousiast geworden of heeft de makelaar wellicht al gebeld? In elk geval heeft u zich vast en zeker verwonderd over vernuft en slimmigheden, overeenkomsten en verschillen in oplossingen. U zag dat Okasan, moeder, de pot kookt in de open keuken en aldus tegelijkertijd de kinderen kan begeleiden met hun spel en huiswerk. De overigens uitstekende cameraman/interviewer Greg uit Canada vindt daar wat van. Hij geeft in zijn commentaar aan dat Japan nog achterloopt qua emancipatie en doorbreken van ouderwetse rolpatronen. Oei. Spoelt u hier maar even door. Hij doet als westerling gewoon nog steeds wat Portugese Jezuïeten in de isolationistische periode drie eeuwen terug deden: vanaf de zijlijn oordelen en het christendom opleggen. Dat liep met de Jezuïeten niet goed af. Greg doet er beter aan in de rol van verslaggever te blijven. Er is geen goed of fout. Er is alleen anders. En er is hier een reden voor.

Volg de rondleiding

Laten we de rondleiding nog eens doen. We reiken een aantal gezichtspunten ter verduidelijking aan. Voor Greg en voor ons Nederlanders.

Genkan | Hoe modern ook, een Japans huis wordt nog altijd op traditionele wijze betreden via de genkan, de plaats achter de voordeur waar de schoenen worden uitgedaan. Hier laat je de viezigheid van de straat en ook mentaal de buitenwereld achter je. Na de sleuf tussen de huizen is dit het tweede ‘hek’ om het gezin. Niet alleen eventuele vriendjes die komen doen de schoenen uit; iédereen gaat op sokken verder. Volwassenen dragen dan ook vaak gemakkelijke instappers. De veelal betegelde genkan ligt ten opzichte van de rest van het huis enigszins – vaak een schoenhoogte – verdiept. De rest van het huis heeft meestal kunststoflaminaat.

Woonkamer | Na de genkan volgt, afhankelijk van de indeling en grootte van het huis, de gang die naar de woonkamer leidt. Soms stap je rechtstreeks de woonkamer in. De woonkamer heeft in de meeste gevallen een open keuken in een van de hoeken. Iets eerder in de tijd was de keuken afgescheiden met een tussenmuur, maar ook dan waren er meestal ramen die opengezet werden tussen woonkamer en keuken. De gerechten worden hierdoor doorgegeven en moeder kan tijdens het koken contact houden met de kinderen die in de woonkamer huiswerk maken of spelen. (In deze volgorde, huiswerk gaat altijd voor). Moeder kookt omdat zij meestentijds de enige ouder thuis is. Vader werkt veelal in het centrum, moet ook ’s avonds van alles met het werk en de collega’s en heen en weer reizen zit er dan ook door de week vaak niet in. Moeder, vindt ook vader, is de onbetwiste leider van het gezin. Zij is ook het financieel brein, voedt de kinderen op, bepaalt de boodschappen en uitgaven, de sociale relaties en of en wie er welkom is.

De meestal bescheiden woonkamer bevat in elk geval een bankstel, een eettafel met stoelen en een flinke smart tv. Het andere forse apparaat in de kamer is de airco aan de muur, die via een slang door de buitenmuur verbonden is met de andere helft. Een lage salontafel met verwarmingselement onder het blad – een kotatsu – is ook nog steeds een vaste waarde in het moderne huis. Japanse huizen hebben geen centrale verwarming. Want niet nodig. Als het dan toch wat killer is in de wintermaanden, kruipt het gezin bij elkaar met de voeten onder de kotatsu. Over het blad wordt een dikke deken geplooid en daarover wordt het tweede tafelblad gelegd. Knus.

De rest van de woonkamer wordt gevuld met alles wat in de loop der jaren verzameld wordt. Twee generaties geleden zou het huis nagenoeg leeg zijn geweest, maar de naoorlogse welvaart heeft tot een soort koopwoede geleid. Alles waar een snoertje aanzit, wordt aangeschaft, Japan is dol op elektrische apparaten. Van alle veelvuldige bezoeken aan Disney-world en -Sea worden steeds nieuwe souvenirs uitgestald. Woonkamers slibben snel dicht in Japan. De lege zen-ruimte die in westerse woonmagazines bejubeld wordt, is een mythe en bestaat in elk geval in het gemiddelde hedendaags gezin niet. De laatste jaren wordt bovendien de hond als huisdier ontdekt. Ofschoon er geen snoertje aanzit, behalve als hij uitgelaten wordt, zijn de Japanners ook dol op schattige hondjes. De dieren hebben een bench in de huiskamer – er is meestal geen tuin – en op deze manier kunnen ze de hele dag door het voorwerp van aandacht zijn van moeder en kinderen. De bench is qua grootte en uitvoering te vergelijken met de spijlenbox waarin kinderen in Nederland gedropt werden en worden. Een kubieke meter is zomaar weg. Zie ook de aflevering van Begin Japanology over Pets.

Alleen al de woonkamer telt honderdduizend wandcontacten. Japan hanteert een 110 volt systeem, analoog aan dat van de Verenigde Staten. Dat heeft als voordeel dat de relatief kleine stopcontacten uiterst onopvallend kunnen worden weggewerkt. In de bovenstaande video wordt echter nergens een internetaansluiting geprezen. Japan heeft nog steeds meer met de telefoon dan met de pc of zelfs laptop. Bedraad internet thuis is dus geen gemeengoed en in elk geval geen zwaarwichtige reden om het huis al dan niet te kopen.

Keuken | De keuken is tegenwoordig een hoek van de kamer en heeft in elk geval een aanrecht, gasfornuis en koelkast. Het gasfornuis heeft twee ovens, een grote, en tussen de gaspitten en deze oven een tweede kleine oven, speciaal voor het garen van visgerechten. Het fornuis is slim genoeg om af te slaan wanneer een aardbeving plaatsheeft. De koelkast is meestal een forse dubbeldeurs, denkt elektronisch met het huishouden mee en maakt ijs. Vaatwassers zijn er niet altijd. Althans met een snoer. Het gezin wast gezamenlijk af. Knus. Een deel van het aanrecht wordt ingenomen door de altijd aanwezige automatische rijstkoker.

Tatami-room | De woonkamer is volledig westers ingericht. Stoelen op hoogte blijkt toch wel comfortabel. Toch is er vaak nog een tweede kamer grenzend aan de woonkamer, die nog traditioneel Japans wordt ingericht en gebruikt. De tatami-room is veelal leeg en is een multifunctionele ruimte. Er is een klein huisaltaar te vinden, of een tokonoma-nis met een scroll en bloemen van het seizoen. Hier logeren gasten op futons die worden uitgelegd. Wie moet studeren zonder de televisie, trekt zich hier terug. In wandkasten wordt het beddengoed van de futons bewaard en ook de kimono, yukata en andere feestspullen worden hier zorgvuldig opgeslagen.

Slaapkamer | De slaapkamers zijn klein en bevatten een westers bed op hoogte en mogelijk een bureau. In elk geval heeft elk kind een eigen kamer. Moeder wil ook wel de tatami-room gebruiken. De kamers zijn uitsluitend bedoeld voor slaap en huiswerk en kunnen dus klein zijn, Japanners geven de voorkeur aan de gezamenlijkheid van de woonkamer. (waar immers ook de hond is).

Badkamer | De badkamer is meestal afkomstig uit een ruimteschip. Althans, zo lijkt het. De kunststof unit is gegoten uit één stuk, vloer, wanden en plafond zijn één geheel. De badkamer bestaat veelal uit twee ruimten: het eigenlijke bad en de ruimte waar het lijf eerst gewassen wordt. De bediening van de watertoevoer is uitermate Hightech en wordt vermoedelijk ook door NASA meegeleverd. Badderen is – altijd voor het slapen gaan in Japan – een feest.

Toilet | Toilet en badkamer zijn – altijd – gescheiden. Dat deze functies in één ruimte gecombineerd zouden kunnen worden is en blijft in de ogen van Japanners een gruwel. Het toilet is eigenlijk een washlet. Naast de basisfunctie beschikt het apparaat ook over een bidet voor edele en minder edele delen, wordt de bril verwarmd in de koude wintermaanden, klinkt er desgewenst rustgevende of ‘opwekkende’ marsmuziek, die in elk geval zo luid kan dat de passanten buiten in de gang geen idee hebben van wat binnen plaatsvinden moet. Voor meer fascinerende informatie over het toilet verwijzen we graag naar Begin Japanology.

De inloopkast | De inloopkast is er ingeslopen. Doordat de slaapkamers bewust klein zijn is deze ruimte beschikbaar als centraal verdeelpunt voor kleding. En alles wat niet meer in de woonkamer past, wordt hier opgeslagen.Japanners hechten aan hun spullen en doen er niet zo maar afstand van. Alles wordt zorgvuldig opgeborgen en opgestapeld. Hoewel deze ruimte vaak uitpuilt is alles uitstekend geordend en schoon.

Balkon | Het balkon is er voor de was. En Japans huis wordt standaard opgeleverd met een ophanginrichting voor de was. Hoewel Japan het land is van de technologische snufjes is de wasdroger eigenlijk nooit ingeburgerd. Ook de standaard wasmachine zelf is nog steeds een relatief spartaans apparaat, de was wordt bij voorkeur met koud water gewassen. Kleding slijt dan wel niet in de wasdroger, maar heeft al in de wasmachine zelf zwaar te lijden.

Autostalling | Een inpandige garage is er niet, mogelijk wel een overkapping voor de auto. Daarmee is de tuin ook meteen op. Meer plek is er niet. Buiten zitten is er niet bij, dat wordt in het park gedaan. Nog niet zo lang geleden was ook het parkeren van de auto op de eigen grond niet mogelijk, maar nu meer en meer huizen opnieuw worden gebouwd wordt hier rekening mee gehouden. Het parkeerprobleem is in de stedelijke regio’s een immens probleem. Wie in Japan een rijbewijs wilde halen moest voor het afrijden eerst aantonen dat hij of zij de auto zou kunnen bergen.

Overeenkomsten en verschillen

We stellen na de rondleiding vast dat er veel overeenkomsten zijn in de wijze waarop men in Japan en Nederland woont. Echt verbazend is dat ook niet, want het huis moet het  moderne gezin faciliteren: werkende ouders en schoolgaande kinderen. Cultuur en traditie moeten worden gekoesterd en bewaard, maar niet per se in huis. Daar zijn de talloze schrijnen, tempels, matsuri en izakaya voor. Net als in Nederland is de grote televisie misschien het belangrijkste altaar in huis geworden, en wordt de rest er om heen gebouwd.

Verschillen zijn er vanwege het klimaat. Nederland is (nog) aanmerkelijk kouder in de winter en investeert in verwarming, Japan integendeel juist in verkoeling vanwege de lange hete zomermaanden. Een subtiel verschil is ook dat het Japanse huis aanmerkelijk  eenvoudiger schoon te houden is in vergelijking met het Nederlandse. Japanners houden van schoon. Houden zeer van schoon. Dat uit zich in de badkamer, maar ook in het gebruik van bouwmaterialen als laminaat. Tapijt trekt stof aan. Huuhh. Dat de hond notabene binnen mag wonen is dan ook een ongelooflijk knappe prestatie van de viervoeter.

Voor nog meer informatie over het wonen in Japan verwijzen we graag nogmaals naar Greg, die met zijn serie Life where I’m from informatieve pareltjes afgeeft. De blogs zijn goed gedocumenteerd, vlot gemonteerd en gaan in op allerlei aspecten van het dagelijks leven in Japan. Dat ene slippertje vergeven we hem van harte.

26 juni 2017 Cees Omes