Ophef in Nagoya: burgemeester Takashi Kawamura is van plan om het stadskasteel, een betonnen replica, op basis van bouwtekeningen uit de 17e eeuw op traditionele wijze te herbouwen. Op zich geen onaardig plan, al betekent het ook dat de liften zullen verdwijnen – en mensen die slecht ter been zijn automatisch de toegang tot het kasteel wordt ontzegd. Actiegroepen hebben daarom al bezwaar tegen het plan aangetekend. Hoe toegankelijk is Japan eigenlijk voor mensen met een beperking?
Het korte antwoord: steeds beter. De afgelopen decennia is er door de landelijke en lokale overheden veel gedaan om de drempel tot openbare voorzieningen, vaak letterlijk, weg te nemen. In nagenoeg alle metro- en treinstations is een (rolstoel)lift aanwezig, er komen steeds meer speciale openbare toiletten. Er is bovendien altijd wel één breder toegangspoortje om met rolstoel of looprek doorheen te kunnen. Ook bij schrijnen, tempels en andere oude gebouwen wordt er zo goed en zo kwaad als dat lukt aan alle bezoekers gedacht. Helaas geen roltrappen of stoelliften naar de top van de Fushimi Inari Taisha, maar bijvoorbeeld wel een vernuftig weggewerkt rolstoelplatform bij de Senso-ji, of een treeplank bij de drempel van een toegangspoort tot een tempel.
Het formaat van de hulpmiddelen is wel een punt van aandacht. Waar westerse gemotoriseerde rolstoelen soms vrij groot kunnen zijn, zijn de Japanse varianten vaak wat bescheidener van omvang. In plaats van een scootmobiel betreft het vaker een gewone rolstoel die wordt aangedreven door een elektromotortje. Volgens de wet moet in gebouwen met meer dan vier etages altijd een lift aanwezig zijn, maar de wet zegt dan weer niks over het formaat of de plek van deze lift. Voor veel oudere winkels en eetgelegenheden geldt hetzelfde.
Stigmatisering
Echter worden die steeds betere voorzieningen in de regel nog maar weinig gebruikt door Japanners zelf. De afgelopen vijftien jaar bezochten we Japan namelijk meerdere keren, maar mensen in een rolstoel of met een blindenstok zagen we niet veel. Hetzelfde geldt overigens ook voor mensen met een verstandelijke handicap: we kwamen ze op straat bijna niet tegen. Dat zou natuurlijk toeval kunnen zijn, maar uit research online blijkt het tegendeel: mensen met een beperking wordern in Japan vaak gestigmatiseerd. Dat werd pijnlijk duidelijk in juli 2016, nadat een verpleger in een instelling voor verstandelijk gehandicapten negentien bewoners in hun slaap had doodgestoken en nog eens 26 ernstig had verwond. Zijn motief, “het is beter wanneer de gehandicapten verdwijnen”, was net zo veelzeggend als de reactie van de nabestaanden: van niet één slachtoffer mocht namelijk de naam openbaar worden gemaakt.
Eén verklaring voor die stigmatisering is er officieel niet, al lijkt een belangrijke reden te zijn dat gehandicapten nu eenmaal niet aan de norm voldoen. En dat is lastig in Japan, waar een berucht gezegde luidt: “de spijker die uitsteekt, wordt naar beneden geslagen”. Zo krijgen mensen met een lichamelijke beperking niet zonder meer toegang tot een school of universiteit, ook al zijn ze verstandelijk net zo capabel als gegadigden zonder handicap. En bij veel huurbazen komen zij niet in aanmerking voor een appartement. Vaak zonder opgaaf van reden, maar dat is ook niet nodig: die kunnen ze zelf wel invullen.
Wettelijk streven
Japan heeft, zoals veel landen, wetgeving die voorschrijft hoeveel procent van de werkplekken bij een bedrijf van een bepaalde omvang door mensen met een beperking zou moeten worden vervuld. Helaas blijft het tot nog toe bij ‘zou moeten’: de wet stamt uit eind jaren ’70, maar het quotum werd sindsdien nog niet één keer gehaald. En dat is niet omdat er in Japan minder mensen met een beperking zijn: ruwweg één op de twintig Japanners heeft daar op een bepaalde manier mee te maken. Veel van hen komen terecht op een soort werkervaringsplek: eenvoudig werk, officieel tijdelijk maar in de praktijk permanent, en vrijwel altijd minimaal betaald. Daardoor hebben deze mensen alsnog geen andere keus dan intrekken bij hun familie – die, zeker in de steden, hen vaak in een kliniek zal onderbrengen. Dat komt hun acceptatie niet ten goede.
En die is hard nodig – überhaupt, maar ook met het oog op de Paralympische Spelen van 2020 in Tokyo. De voorzieningen zullen, zeker tegen die tijd, dik in orde zijn, maar wellicht kan het evenement ook iets betekenen voor de acceptatie van mensen met een handicap. Wie weet zorgen de spelen daarmee voor langer dan een paar weken plezier. Paralympiërs die tegen die tijd het kasteel van Nagoya nog willen bezoeken, hoeven zich in ieder geval geen zorgen te maken: de burgemeester heeft te kennen gegeven met actievoerders in gesprek te gaan en te zoeken naar een compromis. Wie weet is het een begin!
11 juni 2018
Een steengoed artikel Tom! Goed dat er meer aandacht komt voor dit probleem. De karakters boven het invaliden-toilet in de header betekenen trouwens “multi-functioneel toilet” Wordt hiermee verdoezeld dat het om een invalide-toilet gaat? Of is het toilet daadwerkelijk functioneel en kunnen moeders daar ook de luiers van hun kind verschonen?
Goede vraag! Ik verwacht dat het op twee manieren kan worden ingezet, net als in Nederland vaak het geval is. Of daar e.e.a. mee verdoezeld moet worden, zou ik echter niet durven zeggen.
Ik denk eraan over een paar jaar naar Japan te verhuizen maar ik ben geboren met een hersenbeschadiging waardoor ik moeilijk stap. Ik kan trappen doen met leuning en gebruik een wandelstok voor buiten. Zou ik daar problemen ondervinden en niet kunnen huren?
Beste Nancy,
Dat is een hele goede vraag! Ik moet heel eerlijk zeggen dat ik het definitieve antwoord niet weet. Op de website Accessible Japan staat nog steeds goede informatie over toegankelijkheid van Japan voor toeristen. De Japan National Tourism Organisation heeft ook veel info, al besef ik dat u er voor langere tijd zou willen verblijven.
Ik vond ook JEED, dat mensen helpt met het vinden van een passende baan, maar over huren in uw situatie vond ik helaas niks. Wellicht is het een idee om contact op te nemen met de Nederlandse ambassade in Japan voor advies. In elk geval veel succes gewenst!