Japanners slapen niet lang. Maar wel overal. Ze pakken overdag hun momenten, vaak staand in de metro of de Yamanotelijn. ’s Nachts brengen ze door in een bed, of rollen ze hun futon uit. De futon is het traditionele beddengoed dat bestaat uit een opbergbaar flexibel matras en dekbed. Japan was er gek op, maar langzamerhand verdringt het buitenlandse bed deze vinding. We gaan in op voor- en nadelen.
Er werd op de deur geklopt. We waren nog maar net gearriveerd op onze hotelkamer in Dotonbori. Drijfnat en mokermoe. Een nu eenmaal slaaploze vliegreis van Amsterdam naar Kansai Airport, de er op volgende treinrit naar Osaka, en de speurtocht naar het geboekte hotel – te voet en met te grote rolkoffers – lieten hun sporen na. De hoosbui die het laatste staartje bleek van het eindigende regenseizoen hielp niet mee. Het vakantiegevoel had even een dreun gekregen. De kamer van het aan de buitenkant wat nietszeggende hotel bleek echter een tatamiroom! Dát was een onverwacht gelukje. Wij hadden – uiteraard – de schoenen uitgedaan, de jassen te drogen gehangen en lagen voor lello de geur van de tatami te waarderen. Nu even niets graag.
Er werd echter op de deur geklopt. We keken elkaar aan, want hadden toch niets besteld? Iets nadrukkelijker werd nogmaals geklopt. Aan de deur stond een oudere heer in happi-coat met de mon van het hotel vergezeld van een assistente met een blad thee. Dat was een welkome geste. Vervolgens wurmden zij zichzelf samen om ons heen en bleken de kamer in gereedheid te gaan brengen voor de nacht. Niet nodig, niet nodig, zo probeerden wij. Maar jawel, jawel, we doen het toch. Omotenashi desu.
We gaven ons over en hebben gefascineerd toegekeken hoe beide hotelmedewerkers als geolied team onze zitruimte omtoverden tot slaapkamer. De kotatsu ging aan de kant en uit de van fusuma voorziene muurkasten werden de futon gehaald, in drie separate delen gevouwen matrassen van circa 6 cm dik. Deze werden uitgespreid en rap en vaardig belegd met een dik laken dat kunstig om de futons gevouwen werd als was het een kostbaar cadeau dat werd ingepakt. Daarover heen werden dekbedden gelegd, voorzien van een hoeslaken dat aan de bovenzijde de bloemenpatronen van het prachtige tijk van het donsdek nog zichtbaar liet. Zoals in Nederland een hoeslaken met elastiek om de randen van het matras wordt getrokken, maar dan hier precies andersom. Opgeschudde kussens maakten het geheel compleet. De gehele operatie duurde nog geen 5 minuten, maar wij hadden ademloos genoten en waren elk begrip van tijd nu helemaal kwijt.
Floep! Een buiging en een wederbuiging, en toen waren ze weer weg. Er bleken ook opgevouwen pyamas aangereikt en badjassen achtergelaten, voorzien van een uitnodiging/ instructie om vooral van de badruimte onder in het gebouw gebruik te maken. Omotenashi, de Kunst van de Gunst. We waren welkom, we vóelden ons welkom.
Deze anekdote is ruim 15 jaar oud. Inmiddels zijn we bedrevener in het reizen en verblijven in Japan. We hebben sindsdien ook waargenomen dat niet alle hotels hun gasten een futon aanbieden. Tegenwoordig zijn het vaker bedden. Dat heeft zo zijn redenen. Het aantal niet-Japanse toeristen neem hand over hand toe. Kwetsbare tatami maken in toenemende mate plaats voor makkelijker schoon te houden laminaat. Een kunststof vloer is echter koud en veert niet mee, zodat de dunne futon-matras als te weinig comfortabel wordt ervaren. De gewaardeerde gast is immers een bed gewend. Dat krijgt ie dan ook.
Dit geldt overigens ook voor de Japanse gasten. Ook in woonhuizen en appartementen wordt meer en meer van het bed gebruik gemaakt. De futon lijkt te verdwijnen. Spijtig?
Voordelen van de futon
Omdat de futon zich overdag laat wegbergen in een kast is de ruimte van een kamer zeer functioneel inzetbaar. Overdag zitten, spelen of studeren, ’s nachts slapen. Japan is doorgaans niet groot behuisd, dus de methodiek rond de futon was eeuwen geleden een prachtige ontdekking. Een traditionele Japanse kamer was niet alleen belegd met tatami, maar beschikte ook over een oshiire (押入れ). Deze muurkast is specifiek bedoeld voor het opbergen van de futon en het beddengoed. De kast heeft meestal twee schuifdeuren en is verdeeld in compartimenten. Het bovenste vak is doorgaans bedoeld voor het opbergen van de matrassen en dekens overdag, terwijl het onderste deel vaak wordt gebruikt voor andere spullen, zoals kussens of kleding. Opgeruimd staat netjes.
Futon zijn er in 1-persoons, 2-persoons uitvoeringen of als twijfelaar. Ze zijn in drie delen stapelbaar of als geheel op te rollen. De bodemmatras of shikibuton (敷き布団) is opgebouwd uit tenminste 4 lagen katoen (en tegenwoordig ook natuur-latex). De gelaagdheid zorgt voor stevigheid en biedt een ergonomische ondersteuning aan het lichaam. Dat kan je gezondheid behoorlijk ten goede komen. Om het samenpakken van de katoen tegen te gaan wordt de echt zeer handzame matras regelmatig met de tataki (mattenklopper) te lijf gegaan. Zo verwijder je ook de onvermijdelijke huidschilfers en beestjes die ook samen met jou van de matras gebruik maken. Dat komt er niet van bij een inflexibel bed.
Nadelen van de futon
Wie in de zomer kampeert en zijn luchtbed of slaapmat ’s morgens optilt, weet het: het is vochtig tussen luchtbed en kuipzeil van de tent. Ook de futonslaper ontkomt daar niet aan. De persoonlijke klammigheid wordt opgenomen door de matras en de tatami, maar op de lange duur ontstaat er schimmel of komt het weer erin. Dat is nóg duidelijker op een laminaatvloer. Het overdag opbergen van het beddengoed levert dus weliswaar ruimte op, maar is ook gewoon noodzaak om de hygiëne te bevorderen en de tatami in goede staat te houden.
Er is dus geen lucht tussen vloer en matras. Dat betekent ook wat voor de koude. In Japan doorgaans onverwarmde vloeren geven de kou onmiddellijk door, terwijl een bed hoger staat en zo enigszins een isolatielaag vormt tussen matras en vloer.
Futon versus Bed?
De futon wordt in het westen steeds meer gewaardeerd, er verschijnen steeds meer aanbieders op de Europese markt. Een aantal voorziet hun futonmatras van een bijbehorend lattenframe om luchtcirculatie te bevorderen en krakende knieën te ontzien. Best of both worlds. IKEA had al in 2007 een dergelijk aanbod dat geheel tegen de gewoonte in niet een Zweedse naam had maar ‘futon’ werd gedoopt. De lattenbodem was in delen te vouwen, waarmee ook een soort van leunstoel ontstond. Het bijbehorende blauwe matras was echter dermate dun dat je ’s morgens geribbeld wakker werd. In Japan zelf lijkt de vanzelfsprekendheid van de futon af te nemen. Een ouder wordende bevolking gaat niet zo gemakkelijk meer diep naar de grond. Maar ook veel Japanse jongeren vinden een bed gewoon comfortabeler, ze zien op tegen het dagelijks ritueel van opbergen en uitspreiden. Zij nemen de enorme ruimte van het permanente bed in de kamer voor lief en gebruiken dát overdag als opbergkast. Daar ligt de kleding op, de boeken en andere huisraad.
Meer informatie
De vaardige handen van de hotelmedewerkers dwongen respect af. Even zo is het vervaardigen van futon een ambacht dat eindeloze bewondering opwekt.
