Donald Keene, wereldberoemd Japanoloog, overleden

Zondag 24 februari j.l. overleed op 96-jarige leeftijd Donald Keene, één van de meest invloedrijke Amerikaanse Japanologen. Keene publiceerde niet alleen talloze vertalingen van klassieke en moderne Japanse literatuur, maar werd vooral bekend door zijn omvangrijke literaire kritieken op moderne en premoderne literatuur. Deze hebben menig westers student, waaronder mijzelf, op weg geholpen bij de studie Japans. Hij werd er wereldberoemd mee, binnen én buiten het veld.

Keene werd op 18 juni 1922 geboren in Brooklyn, New York, als kind van Joodse ouders. Hij was een begaafde leerling en studeerde op zijn 16e al aan de prestigieuze Columbia Universiteit. Aanvankelijk studeerde hij Franse en Griekse literatuur, maar een bezoek in 1940 aan Times Square zou daar verandering in brengen. Keene kocht daar voor 49 dollarcent een vertaling van het verhaal van Genji. Deze in de 11e eeuw door hofdame Murasaki Shikibu geschreven roman handelt over het leven aan het Japanse keizerlijk hof, destijds in Kyoto. De jonge Donald was danig onder de indruk van de verfijnde beschrijvingen van prins Genji en diens affaires, en zou later verklaren dat de roman hem een veilige wereld bood om zich in terug te trekken. Het werk vormde voor hem een sensibel en beschaafd alternatief voor de grimmige sfeer van de Tweede Wereldoorlog, en bood hem bovendien de kans om het klassieke Japans onder de knie te krijgen. Een basis voor zijn kennis van het gesproken Japans werd gelegd toen Keene als tolk hielp bij het ondervragen van Japanse krijgsgevangenen.

Japanologie als academische discipline

Keene speelde een belangrijke rol in het vestigen van de reputatie van Japanologie als een serieuze academische discipline. Hij blonk uit in zijn studie van Japanse taal en cultuur aan de Columbia Universiteit te New York en promoveerde aldaar op De Strijd om Kokusenya, een stuk voor het poppentheater van de hand van de zeventiende eeuwse toneelschrijver Chikamatsu Monzaemon. Keene bestudeerde Japan niet alleen, maar bracht er ook een groot deel van zijn leven door. Keene leefde in de diepe overtuiging dat als je maar hard genoeg werkte om je de Japanse literatuur eigen te maken, je op den duur ook deel kon nemen aan het Japanse literaire debat. Keenes vriendschappen met beroemde schrijvers als Jun’ichirō Tanizaki, Yukio Mishima en Yasunari Kawabata maakten dat hij definitief geaccepteerd werd in de Japanse literaire wereld.

Donald Keene met Yukio Mishima in 1964 (© Chūō Kōron Shinsha)

Ook liftte Keene mee op de belangstelling die in Japan in de jaren 70 en 80 ontstond ten aanzien van de buitenlandse perceptie van Japan. Hij wist daarbij handig te laveren tussen de positie van westerlingen die geïnteresseerd waren in Japan en de blik van de Japanse intellectuelen, die gefascineerd waren door Amerikaanse en Europese cultuur waar ze sinds de Meiji-restauratie van 1868 volop mee in aanraking waren gekomen. In 2008 kreeg Keene zelfs als eerste niet-Japanner de Orde van Cultuur van de Japanse overheid uitgereikt, voor zijn inspanningen om de studie van Japan te promoten in het Westen.

Japans staatsburgerschap

Hoe zeer Keene zich verbonden voelde met zijn tweede vaderland, bleek in 2012 toen hij het Japanse staatsburgerschap verkoos boven zijn Amerikaanse paspoort. Directe aanleiding hiervoor was de Tohoku-aardbeving en de daarop volgende tsunami, die in 2011 meer dan 15 duizend Japanners het leven kostte en het land in een diepe vertrouwenscrisis stortte. Keene wilde met zijn daad de veerkrachtigheid van het Japanse volk benadrukken en zijn hoop voor de toekomst van het land uitdrukken. In 2013 adopteerde Keene zelfs Shamisen-speler Seiki Uehara als zijn wettelijke zoon. Uehara leerde Keene kennen toen hij diens advies vroeg over de uitvoering van een bepaald muziekstuk. Uiteindelijk verhuisde Uehara naar Tokyo, om voor de hoogbejaarde Keene te zorgen: hij maakte de afspraken voor publieke optredens en zorgde voor maaltijden.

Aanraders

Een goed startpunt in het omvangrijke oeuvre van Donald Keene is “The Pleasures of Japanese Literature” (1988). De uitgave is een verslag van een vijftal lezingen, die Keene in de jaren ’80 gaf om een introductie tot Japanse eshetiek, poëzie fictie en theater te bieden voor een lekenpubliek. Mocht je na het lezen van deze titel enthousiast zijn geworden, dan zijn “Dawn to the West: Japanese Literature of the Modern Era; Fiction” (1984) en “Dawn to the West: Japanese Literature of the Modern Era; Poetry, Drama, Criticism” (1984) verplichte kost. Keenes aanstekelijke en toegankelijke stijl vergemakkelijkt de reis voor diegenen die de Japanse literatuur verder willen ontdekken.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *