Design Parts Collection: kijken naar Japanse vormgeving

“Wat is het allemaal sterk van vorm, strak en sober”. Aldus vrienden die een kijkje kwamen nemen naar de foto’s van een recent bezoek aan Japan. Zij hebben geen beeld van het land, maar dragen ons een warm hart toe, en raakten gaandeweg tijdens het kijken verrukt over de subtiliteit van Japanse vormgeving.

De foto’s in kwestie verhalen natuurlijk over het reisgezelschap. Been there, done that: niets menselijks is ons vreemd. Maar het merendeel van de prenten vormt een eerbetoon aan de ongelooflijke rijke traditie aangaande de Japanse architectuur, zowel binnen- als buitenshuis. We fotografeerden vooral details, een geschulpte cirkel in de deur van een poort bij de Meiji-jingu, dakspanten van de Fushimi Inari Taisha honden, de elegante relingen rond de pagode bij de Kiyomizudera. Een patroon van tatami-matten, een tokonoma-alkoof, het ritme van de shoji voor een venster. Honderd varianten van stenen lantaarns bij de Kasuga Taisha in Nara en evenzovele van hout. Onze reis is vastgelegd in een “Japanse Design Parts Collectie”, die onze verwondering uitdrukt over het meesterschap van de makers en over de onuitputtelijke hoeveelheid subtiele varianten op thema’s of elementen in de Japanse architectuur.

Nabootsen, verbeteren en perfectioneren

En zo is dat. De culturele traditie van Japan wordt gekenmerkt door veel “leentjebuur”. Ook een groot deel van de basis van de architectuur en constructies werd ingevaren vanuit China en Korea, samen met de handwerkslieden die de eerste boeddhistische tempels neerzetten. Daar werd van genoten en daar werd naar gekeken. Scherp gekeken en minutieus geanalyseerd. Al snel werden de bouwwerken uitstekend nagemaakt. “Heren, bedankt, U kunt weer huiswaarts, we kunnen het voortaan zelf”. Waar mogelijk werd verbeterd en waar nodig aangepast aan het natte en hete Japanse klimaat, de storm- en aardbevingsrisico’s en de beschikbaarheid van bouwmaterialen. Japan is op veel terreinen meester in het nabootsen, maar vooral ook in het verbeteren of perfectioneren van oorspronkelijke producteigenschappen. Bovendien verstaan zij de kunst van het weglaten en passen deze graag en smaakvol toe. Zo werden tempelgebouwen door de eeuwen heen laag na laag van versieringen ontdaan, om uiteindelijk alleen de functionele constructie over te houden en deze te benadrukken. Daar is heel wat trial-and-error in gestoken, net als met een potje mikado of jenga uitgeprobeerd hoeveel stokjes of blokjes weggehaald kunnen worden voordat het geheel gaat trillen of omvallen.

Bouwen volgens spelregels

Japanse vormgevingDeze bouwkundige jengasessie is serieus aangepakt. En duurde enkele honderden jaren. Alle stappen van het wegnemen zijn gedocumenteerd, in tekening vastgelegd en bewaard om door te geven van generatie op generatie. Deze patronen of diagrammen vormen nog steeds de basis voor constructies, maar bepalen ook de spelregels. Zomaar bouwen is er niet bij. Wie wel eens foto’s ziet van een Japans interieur weet wat bedoeld wordt. De leegte, de strakke lijnen, het gebruik van functionele en natuurlijke materialen. Onmiddellijk herkenbaar, onmiddellijk Japan. Maar vooral ook dankzij het gebruik van vastgelegde vormelementen. Je mag zelf gerust bepalen wáár ie komt, mits ie er maar wel komt: de steen in de vorm van een schildpad in de binnentuin. In veel zich ontwikkelende landen is een deur eeuwenlang vooral de afdichting van een redelijk willekeurig gat geweest. In Japan evenzo, al werden daar de maten van de deur en vooral het gat al vroeg genormeerd en gedocumenteerd.  De vastgelegde maat van de tatami-mat bepaalt al eeuwenlang de mogelijkheden van het vloeroppervlak van een kamer.

Literatuur over Japanse vormgeving

Er is – ook door het westen – heel wat geschreven over Japanse architectuur en over Japans interieurdesign. Van harte aanbevolen. Maar wie verrukt wil raken, zonder al te veel achtergrondkennis op te doen – of nog niet naar onze foto’s kwam kijken – bevelen we een tweetal zeer bijzondere boekjes aan. Wij troffen ze bij Tsutaya boven in de prachtige boekenwinkel Ginza Six, maar ook Amazon of Nai booksellers heeft ze in haar online winkel: Design Parts Collection in Japanese Traditional Style Architecture en Design Parts Collection In Japanese Traditional Style Garden.

De twee delen van deze reeks zijn geschreven in het Japans, maar niettemin glashelder te begrijpen. Het draait puur om de tekeningen. In zwart-wit zijn alle denkbare architectonische elementen en varianten uitgebeeld. Het eerste boek gaat over traditionele huizen en gebouwen en vooral ook over de vormgeving van het interieur. Het tweede boek laat je watertanden over elementen van de Japanse tuin. Het lijken de aantekeningen van de meester die zijn gezel kennis wil bijbrengen. De meestertimmerman die de draagconstructies van de tempeldaken uit de doeken doet, de shoji-maker die tientallen patroonvarianten van papierschermen laat zien, de hovenier die voor de tuinlui uittekent op welke verschillende manieren een boom beschermd kan worden tegen te uitbundige sneeuwval.

De afbeelding boven dit artikel toont een drietal varianten van de indeling van een tokonoma, een alkoof, of nis in de wand van de kamer, bedoeld om objecten van waarde en/of schoonheid tentoon te stellen. Dat kan een hanging scroll zijn, een bloem in een vaas, of een foto van een overleden dierbare. Hier werden drie varianten uitgesneden van in totaal 90 (!) verschillende indelingen, die elk ook een eigen naam hebben. Smullen.

Japanse vormgevingDesign Parts Collection in Japanese Traditional Style Architecture

Uitgever: design book
ISBN: 978-4-86358-080-0

Een klein handboek van traditionele Japanse architectuur en de terminologie ervan. Het bevat duidelijke tekeningen en diagrammen, waaronder isometrische weergaven en plattegronden, die gebruikers helpen elk type architectuurelement te begrijpen. Het boek volgt een logische overgang van het hele gebouw naar de individuele binnenruimte, waarbij de traditionele vormen van dakvormen, ramen, schermen, deuren, dakranden, kolommen, motieven en tal van andere functionele en decoratieve typologieën worden ontleed.

Japanse vormgevingDesign Parts Collection in Japanese Traditional Style Garden

Uitgever: design book
ISBN: 978-4-86358-081-7

Een klein handboek van de traditionele Japanse tuin en zijn terminologie. Deze gids biedt duidelijke tekeningen en diagrammen van alle soorten landschappen en decoratieve elementen. Gedetailleerd getekend zijn voetpaden, hellend grind, reservoirs, lantaarns, waterelementen, geweven hekken, houten roosters, overdekte muren, prieeltjes en paviljoens en de talloze vormen en arrangementen van rotsblokken, stenen en andere rotsachtige elementen.

Genieten van kijken

De reeks heet Design Parts Collection. En inderdaad: dit zijn geen boekjes om te lezen. Dit nu zijn boekjes om in te kijken. Om te genieten van die verzamelingen van traditionele elementen uit de Japanse architectuur. Veel en vaak.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *