De Japanse badkamer is op twee manieren voorbeeldig: zij faciliteert naadloos de Japanse badgewoonten en is bovendien een lichtend voorbeeld van hoe prefab – eveneens zonder naden – aangewend kan worden om snel en duurzaam te bouwen in tijden van woningnood.
Zonder uitzondering: in elk huis waar we in Japan bij vrienden logeerden, bestond de badkamer steevast uit twee van elkaar gescheiden delen. De eerste ruimte die je betreedt, bevat de wastafel en de wasmachine, de tweede ruimte wordt geopend met kunststof schuifdeuren en bevat het bad en de douche. Deze eigenlijke badruimte is een geprefabriceerde doos van kunststof uit één stuk, zonder naden gegoten en met alleen gaten voor de aansluiting van watertoevoer, -afvoer en afzuiging. Geen ramen en het bad en de plank voor de douchebenodigdheden zijn in de kunststof doos gevormd. Heel slim, er wordt in Japan immers meer met water geflodderd dan hier. De douche bevindt zich niet in, maar vóór het bad. In Japan maak je jezelf eerst grondig schoon alvorens je het bad in stapt om daarna nog even te doezelen in het warme water. Op deze manier kan het hele gezin van hetzelfde badwater gebruik maken.
Het wordt er dus behoorlijk nat – de condens drupt van de muur – en gelukkig voorkomt een houten rooster of een kunststof noppenmat dat je uitglijdt. De ventilator in het plafond trekt de vochtige damp er weliswaar weer uit, maar de wastafel is niet voor niets in de eerste ruimte beschikbaar: de spiegel zou altijd beslagen blijven. Hetzelfde geldt voor de wasmachine, al draait deze op 110 volt, zo’n vochtige bedoening zou niet veilig aanvoelen voor elektrische apparaten. Föhnen doen we dan ook niet in de natte hoek. Het toilet is overigens nooit in de Japanse badkamer(s) te vinden, er is altijd een eigen ruimte elders in huis voor deze vorm van contemplatie.
Deze gedachten sprongen in het hoofd toen thuis vastgesteld werd dat op de achtermuren van de douche het witsel begint te bladderen en schilferen. De muren slaan door. Dat komt omdat het huis ‘werkt’ en al wat op leeftijd komt. De voegen tussen douchemuur en buitenmuur zouden vervangen moeten worden. Wie dat wel eens gedaan heeft, weet dat dit nu niet het meest fijne klusje is. Wanneer je dat dus wil laten doen door een klusbedrijf, zoek je vandaag tevergeefs. Druk-druk-druk. Beste klant, bekijk-bekijk-bekijk het maar.
Het zal echter toch moeten gebeuren, want de jaloersmakende Japanse badkamerdoos is hier niet te krijgen en nog fundamenteler, hij zou met geen mogelijkheid geplaatst kunnen worden.
In de Japanse badkamer gaat Functie boven Vorm
Deze kant-en-klare Japanse badkamer – men spreekt van pod – wordt tijdens de bouw van het huis geplaatst waarna het huis erom heen opgetrokken wordt. Aangezien Japanse huizen niet laag voor laag van bakstenen worden gemetseld, maar eerder bestaan uit een (houten of metalen) balken-skelet waartussen de muurpanelen worden geplaatst, kan de pod er tamelijk eenvoudig ingeschoven worden (of nadien vervangen indien onverhoopt nodig). De ruimte tussen de staande balken is gestandaardiseerd, evenals de maat van de pod. Er zijn natuurlijk ook wel andere badkamers, maar de gemiddelde Japanner heeft een prefabpod zoals beschreven en geen ofuro of een van hinoki of Japans eikenhout gemaakt bad, met romantisch uitzicht op de tuin. Advertenties van de grote Japanse sanitairmerken laten luxueus en zensobere ingerichte en ruimtelijke badzalen zien, zelfs mét toilet (huuuh!), maar dat strookt niet met wat er achter de deur in werkelijkheid veelal te vinden is. De afbeeldingen tonen betegelde muren en vloeren, fraai weggewerkt, maar naden overal. Dom-dom-dom. Beste klant, doe-het-niet. Functie gaat boven vorm, geef deze unieke Japanse badgedachte niet op.
Er zijn ook nog volop huizen zonder badkamer. Traditionele houten machiya in de stad of kominka op het platteland lieten de functie van het badderen over aan de badhuizen (sento), of natuurbaden (onsen).
In een al eens eerder beschreven artikel over twee durfals die een verlaten plattelandswoning opknappen wordt alsnog een prefabdoos in het huis geïntegreerd.
Wanneer je deze aflevering bekijkt krijg je een goed idee van de uitdagingen die gemoeid zijn met het plaatsen van een onmogelijke doos van circa twee x twee x twee in een bestaand pand. In de erop volgende reeks afleveringen wordt een en ander aangesloten en aan de buitenkant afgewerkt met isolatie en panelen.
De vloermaat van 2 meter is bij benadering aangegeven. In feite is de badcelvloer gestandaardiseerd op de niet-metrieke maat van twee tatami rietmatten. Men meet en denkt in tsubo, twee tatami matten als vierkant aan elkaar gelegd. Afhankelijk van de regio waar je woont – en baddert – verschillen de afmetingen van de tatami. Er zijn tenminste drie verschillende maten die enigszins van elkaar verschillen. Tokyo hanteert bijvoorbeeld 88 cm bij 176 cm, nabij Kyoto werkt men met 95 bij 191 cm.
Zo min als elk huis over een houten badkuip beschikt, zo wordt er ook niet meer overal in hout gebouwd. De maten zijn echter traditie gebleven en ‘funderen’ het bouwen in skeletconstructies en prefab-woningen.
De vernuftige baddoos heeft het in Nederland tot op heden niet gemaakt. Áls wij al kant-en-klare sanitaire voorzieningen implementeren, gaan we voor kleinere dingen: we maken immers niet allemaal onze eigen toiletpot ‘from scratch’ maar betrekken deze uit de sanitairshop of bouwmarkt. Het zou evenwel de next step zijn, zo’n bad-pod. Geen of nauwelijks onderhoud – en proefondervindelijk vastgesteld – plezierig in gebruik.
Prefab in Japan
Maar daar hoort dan ook een constructie bij die het mogelijk maakt om de pod te plaatsen. Zoals we voor auto’s een nog groter gat in het huis laten om deze inpandig te parkeren. Dát is evenwel een luxe die de meesten zich niet meer kunnen veroorloven. Het gaat in deze jaren immers niet meer over hóe we wonen, maar veel eerder over het wónen zelf. Er is een tekort aan woningen, aan permanente bouwgrond en de Nederlandse bouwmethode doet met haar groot materieel en lange constructietijd op locatie een aanslag op de stikstofruimte.
Zoals de Japanse badkamer voorbeeldig is, kan Japan wellicht ook een voorbeeld zijn voor de bouw van de rest van het huis? Misschien is het inmiddels tijd om het prefab-idee opnieuw te bezien. Prefab betekent dat in de fabriek voorgeproduceerde onderdelen op bouwlocatie met elkaar gemonteerd en verbonden worden. Een kraan is op locatie maar kort nodig. We zien het langs de snelweg: enorme magazijnen en loodsen staan -floep- in amper een week huizenhoog en waterdicht. Prefab is daarbij ook regeneratief, het kan snel worden gebouwd, maar ook snel uit elkaar worden genomen en op een andere plek worden hergebruikt.
Japan is succesvol actief in het realiseren van prefab woningen. In de decennia na de Tweede Wereldoorlog had Japan de noodzaak (woningtekort), know-how (bestaande fabrieken) en financiële ruimte (economische groei) om prefab woningen tot een hoog-kwaliteitsproduct te ontwikkelen. Zeker in de stedelijke gebieden van de Kantō en de Kansai wordt prefab veel toegepast: de grondprijs is dermate hoog, dat een wat eenvoudiger en prijstechnisch gunstig huis beslist een optie is. En ofschoon prefab, er wordt graag gebruik gemaakt van houten panelen in combinatie met balken (jikugumi), zodat het huis er knap uitziet van buiten en van binnen, ademt en isoleert en het tijdens aardbevingen prima redt. Geen geknoei meer met leem en riet om de muren op te trekken en dus geen kieren en spleten op plekken waar je dat niet wenst.
Wanneer we vaart willen maken met het nu realiseren van woningen voor starters, statushouders, ouderen en al diegenen die almaar niet aan de bak komen, is een bezoek aan Japan’s prefabindustrie een goed idee. Deze bouwpakketten worden met hoge kwaliteit voorbereid en snel op locatie gerealiseerd. Dat hoeft niet voor de eeuwigheid, in Japan worden huizen regelmatig ook afgebroken en herplaatst. En het idee wordt nog beter als daar meteen zo’n kekke functionele badkamerdoos in wordt geschoven!
4 mei 2023