Een belangrijke bouwsteen van het Japanse onderwijssysteem is de obligatie om deel uit te maken van zogeheten bukatsu (‘clubactiviteiten’). Menigeen die een paar Japanse animatieseries heeft gezien, is hier ongetwijfeld een keer mee in aanraking gekomen. Deze bukatsu worden over het algemeen aangeduid als extra-curriculair, wat zoveel betekent dat de activiteiten buiten school om plaatsvinden, maar hier komt meer bij kijken dan de gemiddelde niet-Japanner in eerste instantie denkt.

Het is zo dat er niet aan bukatsu wordt gedaan onder schooltijd, maar het begrip ‘buiten school’ heeft voor de Japanse student een ietwat andere betekenis dan voor de Nederlandse student het geval is. Waar wij na de verplichte lessen zelf mogen bepalen of we na school nog aan sport of hobby willen doen, is dit voor de Japanse scholier niet zo vanzelfsprekend. Zij hebben feitelijk twee opties: de eerste is om zich bij een activiteit aan te sluiten naar keuze, de tweede om dit niet te doen en vervolgens met scheve ogen bekeken te worden. Het niet deelnemen aan bukatsu wordt namelijk geassocieerd met lui zijn en antisociaal gedrag. Meer dan 60% van de studenten kiest er dan ook voor om lid te zijn van een club.

De sociale druk om lid te zijn van een bukatsu kan verklaard worden door de, ten opzichte van het Westen, meer collectivistische natuur van de Japanse samenleving. Mensen behoren eerder de gemeenschap boven zichzelf te stellen en er niet uit te springen. Zodra je deze norm niet volgt, ben je in de ogen van de meesten opstandig. Bukatsu stimuleren het aanleggen van sociale verbanden en geven de mogelijkheid om vaardigheid in de gekozen activiteit te ontwikkelen. Hierdoor zijn deze min of meer verplicht; er ligt in ieder geval een grote druk op wel meedoen.

De overheersende mentaliteit in Japan is niet de enige reden waarom studenten lid worden van bukatsu. In welke mate men ook handelt in het belang van de samenleving, blijven individuele interesses gewoon bestaan. Een student met een grote belangstelling voor basketbal zal dan ook snel zijn keuze hebben gemaakt, zeker wanneer clubparticipatie wordt gestimuleerd. Japanse scholieren worden dus aangemoedigd om zowel deel te nemen aan de maatschappij als om tijd te spenderen aan de eigen interesses, mits dit gebeurt in groepsverband.

De gemiddelde Japanse school (bukatsu bestaan op alle niveaus van educatie) heeft dan ook een groot aanbod aan clubactiviteiten. Ruwweg zijn deze onder te verdelen in sportieve en culturele bezigheden. Naast gebruikelijke sportclubs zoals voetbal, honkbal en volleybal terzijde, kan men ook kiezen voor een meer traditioneel Japanse activiteit. Voorbeelden zijn kalligrafie, ikebana (bloemschikken), kendou (zwaardvechten), kyuudou (Japans boogschieten), chanoyuu (theeceremonie), yosakoi (festivaldans) en sumoworstelen. Studenten die besluiten hieraan te doen, worden over het algemeen net dat beetje meer bewonderd voor hun traditionele keuze. Uiteraard zijn er ook nog clubs als de fotografie-, boeken- of computerclub.

Wanneer je eenmaal lid van een bukatsu bent, zijn er nog steeds grote verschillen waar te nemen in hoe dit zich uit. Ten eerste in hoe vaak per week men samen komt: terwijl de meeste (sport)clubs iedere dag zowel voor als na school oefenen, (inclusief in het weekend en tijdens vakanties) zijn er ook clubs die enkel maandag tot en met vrijdag hun ding doen. Een tweede verschil zit hem in de aanwezigheidsplicht. Hoewel het wordt aanvaard dat niemand onder ziekte of familieomstandigheden uit komt, ligt er bij het merendeel van de (sport)clubs een zware sociale druk op het aantal keren dat je meedoet. Niet komen opdagen staat gelijk aan spijbelen en dit komt je – zeker naarmate dit vaker gebeurt – duur te staan. Zo zul je bijvoorbeeld niet meer volledig vertrouwd worden of mag je niet aan wedstrijden mee doen.

Er zijn echter ook overeenkomsten die voor alle clubs gelden, bijvoorbeeld het gebruik van het senpai-kouhai-systeem, dat zo uitgebreid is dat het eigenlijk een eigen artikel verdient, en dat iedere club onder toezicht staat van een docent die, net als de leden, ook zijn vrije tijd op moet offeren om te allen tijde aanwezig te zijn.

Over het algemeen is deel uitmaken van het bukatsu-leven dus niet zomaar iets, maar vergt het toewijding. Hierdoor ontstaat de vraag of de intensiteit van dit leven voor scholieren wel zo gezond is, gezien het feit dat de Japanse samenleving op zich al veeleisend is en natuurlijk niet iedere student dol is op dergelijke verplichte activiteiten.

Dit artikel verscheen eerder in TaTanukiKi nr. 2 (jrg. 2013-2014).