The Way of Tea Wellspring of Omotenashi, Part 2

Japanology Plus - seizoen 2.62 (19-12-2017)
Over Begin Japanology

The Way of Tea Wellspring of Omotenashi, Part 2

Theeceremonie, de weg van de thee, cha-no-yu, chado, sado … hoe je het ook noemt, deze elegante, eeuwenoude praktijk wordt vaak genoemd als de sleutel tot het begrijpen van de Japanse filosofie van omotenashi – de opmerkelijke gastvrijheid die tot op de dag van vandaag een kenmerk van de Japanse cultuur is. In deze speciale tweedelige editie van Japanology Plus bekijken we hoe de theeceremonie wordt uitgevoerd, de complexe set regels en de banden met het moderne Japanse leven, waarin het dient als de bron van omotenashi.

Een theeceremonie, heel eenvoudig gezegd, is een bijeenkomst waarin een gastheer thee voor een gast of gasten bereidt. Maar met zijn talloze regels, gebruiken en stappen (een volwaardige versie kan uren duren), is de algehele ervaring net zo belangrijk als de thee zelf.

Japanners associëren de Weg van de Thee met theemeester Sen no Rikyu (1522-1591). Hoewel Rikyu de theeceremonie niet heeft uitgevonden, wordt hij verantwoordelijk geacht voor het vaststellen van veel van de belangrijkste principes van de ceremonie die tot op de dag van vandaag voortleven, zoals een waardering voor stilte en esthetische eenvoud.

Tegen het einde van zijn leven, diende Rikyu als de persoonlijke theemeester voor Oda Nobunaga en later Toyotomi Hideyoshi, twee van de drie leiders die beroemd waren vanwege het verenigen van Japan. Rikyu was vooral “close” met Hideyoshi en werd een vertrouweling. Dit eindigde echter niet goed voor Rikyu; om onduidelijke redenen, werd hem uiteindelijk bevolen om seppuku (rituele zelfmoord) te plegen door Hideyoshi. De invloed van de theemeester op de Japanse esthetiek en gastvrijheid leeft echter meer dan 400 jaar na zijn dood voort.

Twee van de Japanse woorden voor theeceremonie zijn “chado” en “sado” – en dat “do” toont een duidelijke relatie tussen de theeceremonie en andere delen van de traditionele Japanse cultuur. Het karakter voor “doen” betekent letterlijk “weg”, en het is hetzelfde dat wordt gebruikt in vechtsporten zoals judo, aikido en kendo. Het verband tussen zwaardvechtkunst en thee onderling is niet meteen duidelijk, maar elk van deze ‘manieren’ omvat zowel vooraf bepaalde vormen die zijn geleerd door eindeloze herhaling en een opmerkelijke gastvrijheid van leraar naar student, of van gastheer naar gast.

Deze gastvrijheid, of omotenashi, geperfectioneerd in de manier van thee, is veel verder gegaan dan de ceremonie en is een essentieel onderdeel van de Japanse cultuur geworden. Zoals we in meerdere moderne voorbeelden in deel twee van het programma zien, is omotenashi de basis van de Japanse klantenservice. Service in Omotenashi-stijl is een vast onderdeel van de industrie, van reizen tot logies en detailhandel – en is, net als de theeceremonie, minder eenrichtingsverkeer dan een wederzijds begrip tussen de klant en de dienstverlener.

Het woord omotenashi zelf werd in het wereldwijde bewustzijn gegooid tijdens het bod van Tokyo op de Olympische Spelen en Paralympics 2020, toen het werd gebruikt om het Internationaal Olympisch Comité met succes te overtuigen om de stad te kiezen om de spelen te organiseren. Ondertussen neemt het aantal reizen naar Japan toe. Vanaf 2016 heeft Japan vier jaar recordaantallen internationale bezoekers gehad, en een enquête uit 2016 onthulde dat 93% van de bezoekers ofwel “tevreden” of “zeer tevreden” was met hun reis – een resultaat mede te danken aan omotenashi.