Het nieuws dat Akihito van plan zou zijn om afstand te doen van de Chrysantentroon slaat in Japan in als een bom: niet alleen omdat Japanse keizers hun ambt in de regel tot de dood bekleden, maar vooral omdat Akihito een zeer geliefd monarch is. De Beatrix of Elizabeth van Japan. Toch zou aftreden goed bij zijn keizerschap passen.
Update, 8 augustus: Akihito heeft in een zeldzame toespraak op televisie de Japanse regering indirect gevraagd om de wetten te veranderen, zodat hij de troon kan overdragen aan zijn zoon, kroonprins Naruhito. Hij zei het niet met zoveel woorden, maar benadrukte dat het voor hem “alsmaar moeilijker zal worden om de rol van symbolisch staatshoofd te vervullen”. Het is nu afwachten of de regering van premier Abe het hem toestaat af te treden: onder zijn conservatieve achterban bevinden zich veel rechtse hardliners, die van mening zijn dat de regels ongewijzigd moeten blijven.
Alles wees er tot vandaag op dat Akihito tot zijn dood de keizer van Japan zou blijven – ondanks dat veel andere koningshuizen, waaronder ook dat van Oranje-Nassau, aftreden als een logische stap zijn gaan zien. Eigenlijk piekeren alleen Bumibol en Elizabeth er niet over om plaats te maken voor de volgende generatie, en tot vandaag leek Akihito daar hetzelfde over te denken. Niet gek, want de laatste Japanse keizer die niet in het zadel stierf was keizer Kokaku, die in 1817 plaatsmaakte voor zijn zoon. Zou het niet symbolisch zijn als Akihito in 2017 – 200 jaar later – af zou treden?
Hoewel hij niet zou breken met een traditie, zou het wel hoogst ongebruikelijk zijn. Maar Akihito heeft gedurende zijn keizerschap, dat in 1989 begon toen zijn vader Hirohito overleed, al vaker bewezen met het verleden te kunnen breken wanneer de situatie daar om vroeg. Die beweegruimte was er ook: zijn rol als monarch is al vanaf het begin symbolisch, terwijl zijn vader nog een periode als opperbevelhebber heeft gekend (die hij na het verlies van de Tweede Wereldoorlog noodgedwongen afstond). Akihito stond daarmee voor de vraag: hoe moderniseer je een functie die door steeds meer mensen als iets uit een andere tijd wordt beschouwd?
Het lukte hem, en hij deed het met verve. Akihito stond in 1995 na de aardbeving in Kobe samen met zijn vrouw, keizerin Michiko, tussen de puinhopen om mensen te troosten. Bij zijn bezoek aan Nederland in 2000 keuvelde hij op het Rapenburg geanimeerd met twee studentes die voor hun raam toevallig de keizer van Japan voorbij zagen wandelen. Na de tsunami in 2011 sprak hij de natie troostend toe op televisie. Bij de 70-jarige herdenking van het einde van de Tweede Wereldoorlog sprak hij zijn grote spijt over de Japanse wandaden in die periode uit. Het zijn maar een paar voorbeelden van hoe Akihito zijn keizerlijk boekje voorzichtig te buiten ging. En ze klinken misschien klein, maar dat zijn ze niet voor een monarch die traditiegetrouw altijd nagenoeg onzichtbaar was voor het gewone volk. Het heeft ook moed van hem gevergd, want aan het keizerlijk hof gelden strikte regels. Zo is bijvoorbeeld een vrouwelijke keizer in Japan zó ondenkbaar, dat prinses Masako bijna bezweek onder de druk van het hof om toch vooral een kroonprins op de wereld te zetten. Je kunt je voorstellen dat diezelfde hofhouding af en toe flink heeft moeten slikken wanneer Akihito het protocol verrassend doorbrak.
Hoewel het nog niet zeker is of het aftreden van Akihito werkelijk plaats heeft, zou het een passend einde zijn aan een lange periode op de troon – een periode waarin Akihito aantoonde dat het keizerschap ook in de 21e eeuw een plek verdient.
13 juli 2016