Druk door elkaar schreeuwende handelaren, honderden druk heen en weer rijdende steekwagentjes met kratten vol krab en inktvis, duizenden kilo’s diepgevroren tonijn, mannen en vrouwen die tot hun enkels en oksels onder de visresten zitten. En automatisering is er nauwelijks. De Tsukiji-vismarkt voelt als een overblijfsel uit reeds lang vervlogen tijden, en zal mede daarom eind 2016 ophouden te bestaan – in haar huidige vorm.

Wie Tokyo bezoekt, moet steeds beter zoeken naar het Japan van vroeger. Door de bombardementen tijdens de Tweede Wereldoorlog is weinig over van vóór 1940, maar ook wijken die tijdens de wederopbouw uit de grond gestampt werden, worden steeds verder gemoderniseerd. Voor de echte kruip-door-sluip-door-weggetjes moet je in toenemende mate in Kyoto zijn. Tsukiji heeft de modernisering echter lang op afstand weten te houden.

Na de grote Kanto-aardbeving van 1923, waarbij een groot deel van Tokyo afbrandde, werd de vismarkt van Nihonbashi naar het dichter bij de haven gelegen Tsukiji (dat ‘herwonnen land’ betekent) verplaatst. Japanse architecten keken voor een goed ontwerp naar de grote vismarkten van Europa en Amerika, maar concludeerden dat de overslag van vis in Tokyo te groot was om de markt te modelleren naar kleinere Westerse voorbeelden. Daarom koos men voor een vierkant ontwerp met één afgeronde hoek, waar treinen snel konden stoppen, vis inladen, en doorrijden. De overkappingen werden opgetrokken uit staal, zodat er minder ondersteuning nodig was dan bij een stenen constructie het geval zou zijn geweest – en dus meer ruimte overbleef voor doorvoer van zoveel mogelijk vis.

Bijna 100 jaar later is er echter een hoop veranderd. De grondprijzen in Tokyo behoren inmiddels tot de hoogste ter wereld, en Tsukiji is met zijn centrale ligging aan de Sumida-rivier een zeer gewilde locatie voor het zoveelste nieuwe winkelcentrum of appartementencomplex. Daarnaast telt het district Chuo, waarin Tsukiji ligt, ruim 141.000 inwoners, wat met een oppervlakte van 10,2 vierkante kilometer neerkomt op bijna 14.000 inwoners per vierkante kilometer. Dat is al best krap, maar omdat Chuo ook een belangrijk zakendistrict vormt, zijn er op een gemiddelde dag om en nabij de 650.000 mensen aanwezig in het stadsdeel. Het lijdt geen twijfel dat er aan de 23 hectare die Tsukiji nu inneemt beter verdiend zal kunnen worden.

Sinds september 2013 is er echter nog een belangrijke reden waarom Tsukiji in zijn huidige vorm ophoudt te bestaan. De Olympische Zomerspelen werden toen aan Tokyo toegewezen, en er is de Japanse regering veel aan gelegen om de wereld in 2020 de best mogelijke versie van Japan voor te schotelen. Ruim 4 jaar na de kernramp in Fukushima wordt het land nog steeds door veel toeristen gemeden, en premier Shinzo Abe en zijn kabinet hopen dan ook flink munt te gaan slaan uit het sportevenement. Jarenlang heeft Shintaro Ishihara, de inmiddels ex-gouverneur van Tokyo, aangedrongen op verhuizing van de markt, maar de komst van de Spelen zorgde uiteindelijk voor de benodigde kickstart.

Vanaf 2016 is de grootste vismarkt ter wereld daarom te vinden in Toyosu, in het district Koto. De markt behoudt, vermoedelijk met het oog op toeristen, echter wel (deels) zijn oude naam: op de Tsukiji Uogashi (‘vismarkt aan het water’) zullen vanaf volgend jaar november de ruim 400 soorten vis, samen goed voor 700.000 ton per jaar, worden verhandeld. Het gekozen ontwerp toont een hypermoderne hal, die volgens veel Japanners meer de uitstraling van een sport- of concertzaal heeft, dan die van een vismarkt. Voor het Japan van vroeger is zelfs hier geen plek meer.