Het wemelt niet alleen in de Japanse straten van de mode. Japanse high fashion-ontwerpers zijn innovatief, revolutionair en hun fantasie kent geen grenzen. Ze doen al decennialang mee met de crème de la crème van het internationale modetoneel. Hoog tijd om onze blik dus eens op hen te richten. Maar voordat we individuele Japanse ontwerpers in de spotlight zetten, besteden we wat aandacht aan de principiële esthetische waarden die hun high fashion zo bijzonder maken.

“Not what has been seen before – not what has been repeated, instead new discoveries that look to the future” — Rei Kawakubo

Dit citaat van ontwerpster Rei Kawakubo vat de Japanse modegeest perfect samen. Het is compleet anders dan de principes van haute couture zoals we die in Europa en Amerika kennen. Die worden doorgaans gekenmerkt door geseksualiseerde strakke snitten, een perfecte balans en harmonie van de kledingstukken, onzichtbare naden en kleuren en patronen die elkaar aanvullen. In de moderne Japanse high fashion zie je het totaal tegenovergestelde: imperfectie, vergankelijkheid, stugheid, starheid, simpliciteit en subtiliteit zijn de kernwaarden. Zoals ontwerper Yohji Yamamoto zei, “Ik vind perfectie lelijk. Perfectie is een soort orde… Dingen die door iemand anders geforceerd zijn. Een vrij mens verlangt daar niet naar.” De avant-garde Japanse ontwerpers komen met een nieuwe esthetiek, een die traditie en innovatie met elkaar verbindt. Ondertussen creëren ze een nieuwe interpretatie van schoonheid.

In Praise of Shadows

Het moment suprème voor de Japanse mode kwam in 1983. Toen showden Rei Kawakubo en Yohji Yamamoto hun debuutcollecties in Parijs. De vormen die zij lieten zien waren asymmetrisch, sculpturaal en omhulden het lichaam in plaats van het te onthullen. Dit was een radicale verwerping van de Westerse obsessie door body con (van ‘body-conscious’, wat ‘lichamelijk bewust’ betekent) en andere nauwsluitende silhouetten.

Jun’ichirou Tanizaki’s invloedrijke essay In Praise of Shadows uit 1933 wordt door de directeur van het Kyoto Costume Institute, Akiko Fukai, als de inspiratiebron genoemd voor deze neiging naar asymmetrie, lagen kleding over elkaar en duisternis. Tanizaki was gefascineerd door het idee van schaduwen als dynamische, steeds wisselende ruimtes. Hij schreef over “de botsing tussen de schaduwen van traditionele Japanse interieurs en het verblindende licht van het moderne tijdperk.”

Traditie en innovatie

Na de Tweede Wereldoorlog werd het erfgoed van de gesofisticeerde Japanse stofmakerij uitgebreid met de ontwikkeling van nieuwe synthetische en industriële stoffen. Er werden nieuwe technieken en processen voor het weven en kleuren van allerlei materialen – van zijde en papier tot polyester en roestvrij staal – uitgevonden. Dat resulteerde in een groot aantal nieuwe texturen, visuele effecten en creatieve mogelijkheden. De volumineuze honinggraatconstructie uit ontwerper Junya Watanabe’s collectie Techno Couture uit 2000 is een goed voorbeeld van deze ultramoderne aanpak. Stof zou vanaf nu ook gebruikt kunnen worden als beeldhouwmateriaal.

Platheid

In tegenstelling tot de dominante Westerse nadruk op de strakke snit en de traditionele conventies van de kostuummakerij, verkent de Japanse mode het spanningsveld tussen platheid en vorm. Volumineuze kleding belichaamt het Japanse concept ma (wat vrij vertaald ‘negatieve ruimte’ betekent), wat verwijst naar het energieke potentieel dat de ruimte heeft. Door een kledingstuk te dragen activeer je die ruimte en wordt het getransformeerd van een tweedimensionaal stuk naar een driedimensionale ervaring. Het is dan ook geen verrassing dat Japanse ontwerpers laten zich ook graag inspireren door de geometrische beginselen van origami. Hiroaki Ouya’s collectie The Wizard of Jeanz verkent ma bijvoorbeeld op een bijzonder slimme manier. Zijn werken werden gepresenteerd als een serie boeken. De werken ontvouwden zich op een manier die aan papieren lantaarns deed denken in volumineuze kleding als rokken en capes.

Met de tegenwoordige fast fashion staan modeontwerpers onder extreem hoge druk om in een hoog tempo nieuwe collecties eruit te dreunen. Als gevolg daarvan dreigt innovatie in de modewereld een minder belangrijke plaats in te nemen als in de zo opwindende jaren ’80. Volgens Fukai ligt de toekomst nu bij kledingwinkels als het Japanse Uniqlo, die basic kleding voor een redelijke prijs aanbieden. Maar wie kan de toekomst echt voorspellen? Giganten als Rei Kawakubo en Yohji Yamamoto doen nog steeds mee. En wie weet wat zij morgen bedenken?