Waar te beginnen als je wilt starten met anime? Negen van de tien keer is het antwoord op die vraag Studio Ghibli. Dat is niet zo heel gek, want ook wie niet veel andere Japanse tekenfilms heeft gezien, kan worden geraakt door de films van met name Hayao Miyazaki. De afgelopen jaren timmert echter een andere regisseur flink aan de weg. Makoto Shinkai deed dat lange tijd onder de radar van het echt grote publiek – tot het najaar van 2016.

Kimi no na wa, hier verschenen als Your Name, verpulverde die herfst namelijk het bezoekersrecord van Sen to Chihiro no Kamikakushi (Spirited Away) en werd daarmee de meest succesvolle Japanse animatiefilm aller tijden. Wereldwijd bracht de film al meer dan 300 miljoen dollar op. Nou zijn niet alle succesvolle films per definitie heel goed, maar in het geval van Your Name, we schreven het al in onze review, bestaat over de kwaliteit geen twijfel – dit is een verhalenverteller op de toppen van zijn kunnen.

Makoto Shinkai, in 1973 geboren als Makoto Niitsu, verdiepte zich eerst in de oude meesters: hij studeerde Japanse literatuur aan Chuo University. Hij bracht zijn vrije tijd graag tekenend door, en ging direct na zijn afstuderen in 1994 aan de slag bij de Japanse gamestudio Falcom. Hij werkte daar vijf jaar aan videoclips voor games, voor hij in 1999 zijn eerste eigen korte film uitbracht. In het zwart-witte Kanojo to Kanojo no Neko, (She and her Cat) zien kijkers in vijf minuten een jaar uit een gewoon leven, maar – en dat maakt de short vooral bijzonder – volledig vanuit het perspectief van de kat. Shinkai won er meteen prijzen mee.

Suspension of disbelief

Twee jaar later verscheen opvolger Hoshi no Koe (Voices of a Distant Star), opnieuw een korte film, maar met een speelduur van 25 minuten wel vijf keer langer dan zijn debuut. In deze anime zijn de eerste contouren van zijn latere films zichtbaar. Zowel qua stijl – bijna fotorealistische achtergronden en vrij simpel getekende personages – als qua verhaal: de film gaat over de band tussen een jongen op aarde en een meisje in een ruimteschip en de tekstberichten die, naarmate ze verder weg vliegt, steeds langer onderweg zijn. Zoals in wel meer anime ‘kan’ niet alles echt, maar omdat de film het vreemde handig combineert met het bekende, ben je als kijker bereid tot ‘suspension of disbelief’: het opzijzetten van je scepsis.

Shinkai tekende Hoshi no Koe in zeven maanden grotendeels alleen, maar kon voor zijn eerste lange film Kumo no Muko, Yakusoku no Basho (The Place Promised in Our Early Days, 2004) voor het eerst beschikken over een team van animators. De thematiek is herkenbaar Shinkai: een jongen en een meisje die elkaar uit het oog verliezen in een Japan dat voor de helft bezet is door de Sovjet-Unie. Shinkai introduceert nog meer fantastische elementen, maar omdat hij de relatie tussen het jongen en het meisje opnieuw centraal stelt, blijft het toch klein en herkenbaar. Dat geldt voor alle films die hij sindsdien produceerde: Byosoku Go Senchimetoru (Five Centimeters Per Second, 2007), Hoshi Wo Ou Kodomo (Children Who Chase Lost Voices, 2011) en Koto no ha no Niwa (The Garden of Words, 2013) gaan over herkenbare dingen als het verwerken van verlies, ouder worden, afscheid nemen. Over leven.

Niet de nieuwe Miyazaki

Door het daverende succes van Your Name, maar ook al door de films daardoor, wordt Shinkai met name door westerse journalisten al ‘de nieuwe Miyazaki’ genoemd. Shinkai vindt het een eer, maar noemt het in een recent interview geen doel dat hij zelf voor ogen heeft: “Hij is iemand naar wie je opkijkt, door wie je je laat beïnvloeden. Hij heeft zijn eigen, volkomen originele stijl. Hij is een genie, maar… je kan niet Miyazaki zijn. Je kan alleen de tweede Miyazaki zijn – en dat is niets waar je naar moet streven […] In Japan maken mensen uit de industrie of anime-fans die vergelijking ook niet echt. Maar mensen die normaliter geen animatiefilms kijken – waaronder de media – gebruiken de term.”

Shinkai’s werk is wezenlijk anders. Qua tekenstijl, maar ook qua insteek. Shinkai zegt het zelf nog het best, in hetzelfde interview: “[Miyazaki] is als een vader, een leraar, een schoolmeester. Hij heeft het over ethiek, en heeft een idee over hoe mensen moeten leven, op welke manier. Hij is een autoritaire figuur. Ik weet niet of dat bij zijn generatie hoort, of dat ik persoonlijk anders ben, maar ik kan tieners niet vertellen wat ze moeten doen, of hoe ze hun leven moeten leven. Ik herinner me de emoties die ik als tiener had – ik herinner me mislukkingen, hoe fantastisch het was om te praten met een meisje op wie ik verliefd was – en ik heb die herinneringen nog steeds. Onze boodschappen verschillen enorm.”

Nieuw werk

Over Shinkai’s volgende film is nog niets bekend, maar het is voorstelbaar dat hij er dit keer wat meer tijd voor kan maar ook moet nemen. Hoe volg je de meest succesvolle anime aller tijden op? CoMix Wave Films, de animatiestudio die aan al zijn films (mee)werkte, zit ondertussen niet stil: afgelopen winter produceerde de studio een reclamefilm ter promotie van toerisme in Canada, en onlangs werd een samenwerking met een Chinese studio aangekondigd. Of het dezelfde impact als Shinkai’s eigen werk zal hebben, valt te betwijfelen, maar mooi om te zien is het in ieder geval wel.