Sinds 1 mei kunnen we in een aantal bioscopen in Nederland de allernieuwste animatiefilm van Hayao Miyazaki aanschouwen: Kaze Tachinu (Engelse titel: The Wind Rises). Deze animatiefilm vertelt het verhaal van Jiro Horikoshi, de man die in de jaren ’30 van de vorige eeuw gevechtsvliegtuigen voor het Japanse leger ontwierp. Een prachtfilm die het woord kijktip meer dan waard is.

Kaze Tachinu is een biografie met veel fictieve elementen. De film vertelt het levensverhaal van vliegtuigingenieur Jiro Horikoshi, die in de eerste helft van de twintigste eeuw het Japanse gevechtsvliegtuig ‘Zero’ ontwikkelde. De jonge Jiro heeft er altijd al van gedroomd om prachtige vliegtuigen te ontwerpen en zo in de voetstappen van zijn grote idool, de bekende Italiaanse vliegtuigontwerper Caproni, te treden. De film volgt Horikoshi, vanaf het begin van de twintigste eeuw tot en met de jaren ’30. Horikoshi maakt belangrijke historische gebeurtenissen van dichtbij mee, zoals de grote Kanto-aardbeving van 1923 en de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog. Ondertussen weet hij een baan te bemachtigen bij Mitsubishi, waar hij vliegtuigen mag gaan ontwerpen, en ontmoet hij zijn grote liefde Nahoko, die aan tuberculose lijdt.

De regisseur van Kaze Tachinu is de inmiddels wereldberoemde Hayao Miyazaki, regisseur van animatiefilms als Sen to Chihiro no Kamikakushi (Spirited Away), Mononoke Hime (Princess Mononoke), en Hauru no Ugoku Shiro (Howl’s Moving Castle). Miyazaki regisseert al sinds 1979 animatiefilms, en was mede-oprichter van de bekende Japanse animatiestudio, Studio Ghibli. Onder de vlag van deze studio heeft hij de meeste van zijn films uitgebracht.

In de jaren ’90 vergaarde hij veel succes met zijn film Mononoke Hime. De meeste mensen in Europa en Noord-Amerika leerden de films van Miyazaki echter pas kennen dankzij het grote succes van zijn film Sen to Chihiro no Kamikakushi, waarmee Miyazaki een Oscar in de wacht sleepte. Sindsdien weten zijn films een groter publiek te bereiken dan ooit tevoren. Voor meer recente ontdekkers van zijn werk is er echter minder goed nieuws: Kaze Tachinu is misschien ook wel de laatste film van Hayao Miyazaki. Op 6 september 2013 gaf Miyazaki te kennen dat hij op 73-jarige leeftijd eindelijk met pensioen wil gaan.

Dan is Kaze Tachinu een mooie film om mee te eindigen. Als je een fan bent van de films van Miyazaki, is het echter wel goed om je verwachtingen even bij te stellen: het is namelijk een ander soort film dan Sen to Chihiro no Kamikakushi of Hauru no Ugoku Shiro. Deze films bevatten fantastische en magische elementen, zoniet een hele fantasiewereld. In zijn laatste film ontbreekt deze vrijwel geheel: het is een ‘slice of life‘-film. Het grootste fantasie-element zijn de dagdromen van Jiro, waarin hij met vliegtuigonterwerper Caproni praat en, al staand op de vleugels van vliegtuigen, vliegreizen maakt.

Het gebrek aan fantasie-elementen maakt de film echter niet minder interessant. Toch heeft Kaze Tachinu zijn gebreken: hij komt traag op gang, en het liefdesverhaal is soms melodramatisch. De animatie is echter weer een lust voor het oog.

Uit de vele films van Hayao Miyazaki is altijd al zijn liefde voor vliegtuigen naar voren gekomen. En ook in deze film is dit overal voelbaar: de film kent meer vliegscènes dan ooit tevoren, stuk voor stuk schitterend begeleid door de prachtige muziek van vaste componist Joe Hisaishi. Opmerkelijk aan de film zijn ook de geluidseffecten. Miyazaki heeft er namelijk voor gekozen om bepaalde geluiden, zoals het gerommel van een aardbeving of het geronk van een vliegtuigmotor, door mensenstemmen te laten maken. Dit geeft een heel bijzonder gevoel.

Het leukste aan deze film vond ik echter dat Miyazaki ons meeneemt naar het Japan van de eerste helft van de twintigste eeuw. Je krijgt als kijker belangrijke gebeurtenissen te zien in een zeer bewogen periode in de geschiedenis. Vooral de grote Kanto-aardbeving van 1923 was erg indrukwekkend om te zien. Verder laat Miyazaki goed zien hoe snel de Japanse landschappen van 1910 tot 1930 veranderden. Waar aan het begin van de twintigste eeuw nog nauwelijks een tram in de straten van Tokio te vinden is, is dat in 1930 al een heel ander verhaal. Deze historische achtergrond maakt Kaze Tachinu bijzonder.

Maar deze historische achtergrond maakt Kaze Tachinu ook controversieel. Jiro Horikoshi is immers de man die de gevechtsvliegtuigen heeft gebouwd die Japan tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft ingezet. Vele recensenten en critici merken daarom enigszins terecht op dat Hayao Miyazaki in zijn film weinig aandacht geeft aan de oorlog, ondanks dat het verhaal er zo veel mee te maken heeft. In Zuid-Korea vonden veel mensen de film daarom zelfs een rechtse film: hij zou het Japanse imperialisme glorificeren.

Mijn mening is echter dat de film nog beter wordt omdat de Tweede Wereldoorlog de hele film in de achtergrond staat. De schaduw van de Tweede Wereldoorlog houdt de in essentie prachtige droom van Jiro – het bouwen van een superieur vliegtuig, niet per se een jager – gegijzeld. Hayao Miyazaki steekt zijn bewondering voor de Zero in dit eerbetoon niet onder stoelen of banken: in een interview met de Engelse krant The Guardian noemde hij de Zero ‘een prachtvliegtuig waar de Japanners trots op mogen zijn.’