De Fushimi Inari-taisha (伏見稲荷大社) in Kyoto is wereldberoemd om haar lange rijen achter elkaar geplaatste torii. Geen misverstand mogelijk: dit is een shinto-schrijn. De vermiljoenrode poorten vormen de hoofdattractie voor elk fototoestel. Toch zijn niet de poorten de hoofdrolspelers in deze schrijn, die rol is weggelegd voor de vossenbeelden.

Kenmerken

De Fushimi Inari-taisha bevindt zich in de wijk Fushimi-ku van Kyoto. Ze wordt ook Oinari-san genoemd, vanwege de hoofdbewoner, de kami Inari en naar de gelijknamige eerbiedwaardige berg Inariyama. Het Taisha betekent grote schrijn en geeft aan dat dit heiligdom de hoofdschrijn is voor vele andere inari-heiligdommen elders in Japan.

Je kunt er niet omheen. Je moet er zelfs onderdoor: de lange eindeloze galerijen met senbon torii, duizend torii. Deze poorten zijn alle in de loop van honderden jaren gedoneerd door personen, families of bedrijven. De opschriften in kanji maken dat duidelijk, het zijn geen gedichten, maar de namen van de eerbiedwaardige donateurs. Dit gebruik startte begin 1600 en wanneer een poort aan vervanging toe is, wordt deze ook vandaag nog altijd voor rekening genomen van weldoeners en bedrijven. Of weldoenende bedrijven, die bestaan in Japan ook. De meerdere galerijen voeren als guirlandes omhoog langs de heuvel waartegen de schrijn gebouwd is.

Inari woont in de bergen en in dit geval dan ook op de top van de heuvel Inariyama. Hij is de god van de rijst (ina is een Japans woord voor rijst). Hij zorgt voor een goede oogst en voorspoed. In de mythologie wordt Inari wel voorgesteld als oude man met baard, maar hij komt ook in vrouwelijke gedaante voor en is dan eigenlijk zijn echtgenote Uke Mochi, ook erg goed in het verzorgen van een goede oogst. Vossen zijn zijn boodschappers en ook Inari zelf neemt wel de gedaante van de vos aan. In alle Inari-schrijnen staan dan ook beelden van kitsune, vossen. Vaak hebben deze een sleutel in de bek, het is de sleutel van – uiteraard – de rijstschuur. En als het geen sleutel is, dan toch zeker een busseltje goed gevulde rijsthalmen. De vos leeft net als overal op de wereld in de nabijheid van mensen en komt door zijn nachtelijk en schichtig gedrag in vele verhalen voor als een sluwe rover. In Japan zal ook wel eens een kippetje geroofd zijn, toch is de vos hier geen dief van rijst, hij is juist de brenger van voorspoed.

Historie

In het jaar 711 betrekt Inari Okami volgens genoteerde overlevering de berg Inariyama. In 827 wordt van bomen van deze berg een eerste schrijn gebouwd. In 927 wordt de schrijn als Fushimi Inari-taisha vermeld in de Engishiki Jinmyocho, een lijst van shinto-schrijnen van Japan. In 942 verwerft deze schrijn de hoogste rang binnen de shinto-gemeenschap. Een bekende pelgrim bezocht in het jaar 1000 de Fushimi Inari-taisha en maakt daar gewag van in het wereldberoemde dagboek Makura no Soshi (het Kussenboek). Courtisane Sei Shonagon vertelt dat zij deze schrijn aandeed op de dag van het paard in de maand februari. En ze vermeldt dat ze de klim naar de heuvelschrijnen als bepaald uitputtend heeft ervaren. U bent dus al ruim duizend jaar gewaarschuwd. Pas in 1589 werd een eerste boeddhistisch element toegevoegd aan het schrijnencomplex: de Rōmon 楼門 of torenpoort. U herkent als lezer van deze reeks inmiddels de kanji voor poort: 門. Regent Toyotomi Hideyoshi (en baas van de later eerste shōgun Tokugawa Ieyasu) liet de poort bouwen uit dankbaarheid jegens de genezing van zijn moeder. Hideyoshi had zijn gebeden naar alle windrichtingen gezonden, boeddhisme, katholieke missionarissen en Inari Okami. Inari won in de ogen van de regent, moeder knapte op. Daar moest een fraaie poort blijvend aan herinneren. (De franciscaner missionarissen werden later gekruisigd).

Schrijncomplex

Het schrijncomplex is gebouwd tegen één van de 36 heuvels van Higashiyama aan de oostzijde van de stad. De Inariyama is slechts 233 meter hoog, maar biedt een fantastisch uitzicht over Kyoto. Hier moeten wel goden wonen. Strikt genomen bestaat de berg Inariyama uit drie toppen: Ichi no mine, Ni no mine, en San no mine (Top 1, 2 en 3). Op elk van deze toppen zijn schrijnen gebouwd voor meerdere aan elkaar verwante kami. Tussen de San no mine en Ni no mine is bovendien nog een andere heuvel van belang voor de kami: Ai no mine.

• Ichi no mine (Kamisha Shinseki) Ichi no mine is de hoogste top. Hier staat dan ook de top-schrijn, gewijd aan Suehiro Okami.
• Ni no mine (Nakasha Shinseki) De schrijn van de tweede heuvel is de verblijfplaats van Aoki Okami.
• San no mine (Shimosha Shinseki) De derde schrijn is helemaal voor Shiragiku Okami
• Ai no mine (Kadasha Shinseki) Ise no Okami is hier thuis. Een stenen Nunetorii markeert de heilige plek. Deze poort is – in tegenstelling tot de ontelbare andere houten torii – niet alleen van steen, maar bovendien is de vormgeving subtiel anders: tussen de twee horizontale balken bevindt zich een zogenaamde sasutsuka. Het ornament lijkt op de daken van de gassho-huizen in Shirakawa, en net als daar is het een verwijzing naar twee samengevouwen handen in gebed.

Deze heuvelschrijnen moeten met eerbied genaderd worden vanuit de stad. Vanuit het winkelgebied maken reusachtige torii duidelijk dat hier iets anders gaande is. De souvenirwinkels met onder meer prachtige en kawaii godenboten maken plaats voor stalletjes met ema, omikuji en andere religieuze amuletten of wensen. Maar eerst de handen wassen: na de torii volgt de omizuya, het waterhuis waar handen ritueel gereinigd dienen te worden. Naast het waterhuis vind je een plattegrond van het complex, waarmee je kunt vaststellen welke route je zult nemen. En of je wel alles zult gaan willen zien. De berg is steil, de paden druk en zeker in de zomer is het er goed warm. De meeste bezoekers, en dan zowel toeristen als Japanners, gaan niet verder dan de eerste galerij torii.

Dan volgen de traptreden naar de bovengenoemde Rōmon 楼門 of torenpoort, en de er onmiddellijk achtergelegen Honden, de grote hal waar Inari Okami zetelt. Het allerheiligste voorwerp in de hal is een spiegel. Deze is – ongewoon binnen shinto-schrijnen – voor iedereen zichtbaar. De voor shinto-standaarden forse Honden is afgebeeld boven aan dit artikel en is een van de mooiste voorbeelden van elegantie en – heuh – vrolijkheid uit de late 16e eeuw. Dat uit zich in de curve van het dak, maar zeker ook in het gebruik van konpukurin, de aan de daklijst hangende decoraties. Ook het goudbeslag op de uiteinden van de balken herinnert aan deze bijzondere bouwstijl. Japan is er trots op. Bij de Honden vind je ook een Kaguraden, een podium voor met name kagura-hofdansen. Op de bijgevoegde foto’s tref je een aantal koto en een odaiko die erbij gebruikt worden.

Aan het einde van de eerste senbon torii, of je nu links neemt of rechts gaat, kom je uit bij de Okusha Hohaisho of Okuno-in. Het ceremoniële tamagaki-hek maakt nog eens duidelijk dat dit een shinto-heiligdom is. Niet betreden, kami only. Wie zich in gebed wil richten tot de heilige berg Inariyama doet dat hier, met zicht op de drie toppen van de berg. Maar er is nog een goede reden om hier even stil te staan: rechts achter de schrijn bevinden zich de befaamde Omokaruishi, een gewichtig tweetal stenen lantaarns. Ga voor de lantaarn staan, doe een wens en til (met twee handen) de kei op die het dak van de lantaarn kroont. Wanneer de steen lichter voelt dan je had gedacht, komt je wens uit. Wanneer de steen zwaarder aanvoelt, wordt het lastig. Idealiter doe je dit gebaar als stel op zoek naar geluk en bestendigheid in de relatie.

De meeste bezoekers komen tot hier. De steen voelt lichter aan dan gedacht en het doel is dus bereikt. Wie een hoger doel wil nastreven kan zich uitstekend informeren en verheugen via de officiële website van het complex.

Adres en bereikbaarheid

Fushimi Inari Taisha
Kyōto-shi, Fushimi-ku, Fukakusa Yabunouchichō, 6 8
Klik op de Googlemap hiernaast voor een virtuele rondwandeling.

Per trein is de schrijn uitstekend bereikbaar:
Het heiligdom ligt net buiten het JR Nara Line Inari station (2 haltes / 5 minuten vanaf Kyoto Station).
U kunt ook de Keihan Main Line nemen naar het Fushimi-inari Station.

Meer informatie

• inari.jp is de officiële en informatieve website van het schrijnencomplex.
• Rice – Begin Japanology Plus
• Shinto Shrines – Begin Japanology
• Ema: Tastbare gebeden – Expositie SieboldHuis Leiden. – 17 maart – 11 juni 2017

Over de rijst

De schrijn is gewijd aan de rijstkami en trekt de meeste bezoekers van alle shinto-heiligdommen in Japan. Met name tijdens de periode van Hatsumode in de eerste week van het nieuwe jaar wordt de schrijn overstelpend druk bezocht, en zeker ook tijdens de binnen shinto nog immer belangrijke jaardag uma no hi in februari. Dit ritueel voor de eerste dag van het paard heet hier Hatsu-uma-tai-sha en duurt gerust 21 dagen. Op deze dag van de vroegere maankalender betrok Inari Okami deze berg als zijn woning.

Daarna gaan de veelvuldige events in de schrijnen van Inari over de rijst. De taisha volgt een cyclus van gebeurtenissen die te maken hebben met de rijst. Nauwgezet, de oogst moet gaan lukken. En bovendien moet Inari Okami daarna ook met alle egards worden bedankt. Het is immers een cyclus. Plan-Do-Check-Act.

• 12 april : Minakuchi Hashu-sai
  Rijstzaailingen worden geplant in de ceremoniële plantenkas op het terrein, waarbij gebeden wordt om de bescherming van Inari Okami.
• 10 juni : Taue-sai
  De zaailingen worden nu overgeplant in de volle grond – het volle water – van de schrijnakker. Opnieuw wordt gebeden voor een vruchtbare oogst.
• 25 oktober : Nukiho-sai
  De rijst wordt geoogst en gedorst en wordt bewaard voor de Shinjo-sai in november. Het overblijvende rijststro wordt ritueel verbrand.
• 8 november: Hitaki-sai
  Dit herfstfestival wordt aangericht om Inari Okami te danken voor de uitbundige oogst, en en passant ook voor de zegen van alle levende wezens.
• 23 november: Shinjo-sai
  De tot nu toe bewaarde rijst wordt nu aan Inari Okami aangeboden, met hartelijke dank.

Tenslotte

In nagenoeg elke tempel of schrijn vinden we rekken met ema, de trapeziumvormige houten wens- of gebedsplankjes. Op de voorkant van de ema staat een afbeelding van de betreffende schrijn of tempel of een verbeelding van het dier van het huidige jaar. Op de achterzijde doe je jouw persoonlijke wens, of schrijf je jouw eigen gebed. Jouw ema wordt tussen die van honderden andere pelgrims gehangen in de wetenschap dat de kami en boeddha’s regelmatig langs komen om te kijken en de vrager te steunen waar kan. In alle tempels en schrijnen van Japan hebben ema een vast formaat in de vorm van een gestileerd huisje. De uitzondering is hier in de Fushimi Inari-taisha te vinden: de ema hebben de vorm van het hoofd van de vos. Ook zijn er rekken vol gehangen met kleine torii, de romantische tot de verbeelding sprekende poorten waaronder stelletjes het geluk zoeken en vinden. De torii vormen een belangrijk beeldmerk van Japan en zijn voor de schrijn een sterk merk. Maar deze torii-ema zijn nieuwerwetse fratsen: de Inari-schrijn is niet de torii-tempel. Deze is veel belangrijker: het is de vossenschrijn.

31 mei 2017 Cees Omes