De Europese ontdekking van Katsushika Hokusai

De golf van Katsushika Hokusai. Wie kent hem niet? Het is mogelijk het meest gereproduceerde kunstwerk ter wereld. Hoewel Hokusai lang weinig erkenning genoot in Japan zelf, is er momenteel een ware Hokusai-hype aan de gang in Japan. Vorig jaar november opende een nieuw Hokusai-museum aan de Sumida-rivier en ook dit jaar krijgt de ‘oude man gek van tekenen’, zoals hij zichzelf ook wel noemde, veel aandacht. Wat zit er achter die herwaardering?

Hokusai

Net als in 2006, toen het British Museum een tentoonstelling aan erotische Japanse prenten (shunga) wijdde, is de hype deels uit Europa over komen waaien. Eerder dit jaar organiseerde het British Museum namelijke de grote Hokusai-tentoonstelling The Great Wave, waarin het late werk van de Japanse prentkunstenaar centraal stond. Net als in 2006 vond deze tentoonstelling na afloop zijn weg naar Japan. Daar bleef het echter niet bij. Er waren dit najaar nog minstens drie andere Hokusai-tentoonstellingen in Japan te zien. En om de hype compleet te maken werd er zelfs een eenmalige dramaserie gemaakt door omroep NHK, verteld door de ogen van Hokusai’s dochter Oei, die ook prenten ontwierp en schilderde.

De meest fascinerende Hokusai-tentoonstelling van dit najaar is Hokusai and Japonisme in het National Museum of Western Art (nog tot 28 januari 2018 te zien). Bij Japonisme denkt men al snel aan Vincent van Gogh, die twee prenten van Hiroshige naschilderde in 1887. Minder bekend echter is de rol die Hokusai speelde in de Europese ‘ontdekking’ van Japanse kunst. Om dit beeld bij te stellen richt Hokusai and Japonisme zich als eerste tentoonstelling volledig op Hokusai en zijn invloed in Europa. Een primeur dus.

Wanneer begon de Japonisme-gekte in Europa?

Tot recent werd aangenomen dat Bracquemonds ‘ontdekking’ van Hokusai’s schetsboeken (Hokusai Manga) in 1856 het beginpunt vormde. Nieuw onderzoek toont echter aan dat er al in 1843 prenten van verscheidene ukiyo-e kunstenaars in de Nationale Bibliotheek van Parijs te vinden waren. Bovendien plaatste de Duitse arts en botanicus Phillip Franz von Siebold al in 1826 een bestelling bij Hokusai tijdens zijn reis naar Edo vanuit Nagasaki. Dat Von Siebold Hokusai’s werk bewonderde blijkt ook uit het feit dat hij één van zijn schetsen gebruikte in zijn etnografische Nippon. Hieronder staat links zijn tekening op het schutblad van Nippon (editie 1897), rechts de oorspronkelijke afbeelding uit Hokusai Manga (1817), beide afkomstig uit de catalogus bij de tentoonstelling Hokusai and Japonisme.


Nippon von Siebold

Hokusai

Ook noemt de kunsthistoricus William Michael Rosetti al in 1865 dat hij twee boeken van ene ‘Hoxai’ heeft gekocht bij Desoye in Parijs. Kortom, de eerste Europese kennismakingen met Japanse kunst vonden al ruim voor de Meiji-restauratie (1868) plaats. Een vroege Amsterdamse publicatie uit 1833, genaamd Bijdrage tot de Kennis van het Japansche Rijk, toont dat illustraties van Hokusai niet alleen door kunstenaars werden gebruikt.

Ook historici, etnografen en anderen maakten gretig gebruik van zijn werk en probeerden ermee een beeld van Japanse geschiedenis, religie en cultuur te crëeren. Dat er destijds weinig kennis van het relatief geïsoleerde Japan was, blijkt wel uit het onderschrift bij de illustratie in het boek, dat Hokusai’s schetsen van de donder en windgod gebruikt en de figuren “het eerste Japansche menschenpaar” noemt.

hokusai  hokusai

Het meest voorkomende werk van Hokusai in de 19e eeuw, dat zowel door Europese historici, etnografen en kunstenaars gebruikt werd, was niet de golf, maar de reeks schetsboeken Hokusai Manga. De enorme variëteit aan illustraties in Hokusai Manga, van mensen tot dieren, geesten, planten en vele andere figuren maakte de reeks zowel geschikt als encyclopedie als tekenhandleiding. Degas gebruikte ze voor zijn gezichtloze figuren, Mary Cassatt voor haar composities van verveelde kinderen, Toulouse-Lautrec voor de lichaamshoudingen van zijn personages en Cézanne als inspiratie voor zijn landschappen. Het bleef echter niet bij schilderkunst. Minder bekend zijn de vele reproducties van Hokusai Manga op Europees porselein, vazen, lampen, en meubels.

hokusaiHet zou niet verkeerd zijn als Hokusai and Japonisme net als de tentoonstelling van het British Museum een overtocht zou maken – maar dan de andere richting uit, naar Europa. Hoewel musea, universiteiten en kunstgeschiedenisboeken Van Goghs nabootsingen van Hiroshige wel noemen, blijven zij veelal eurocentrische kunstcanons propageren. Slechts door exhibities als deze naar het grote publiek te brengen kan de missie van Akiko Mabuchi, directrice van het Museum of Western Art, slagen: het vastleggen van Hokusai’s belangrijke plaats in de ontwikkeling van de moderne Westerse kunstcanons. Wellicht kan de uitstekende (tweetalige) exhibitiecatalogus met o.a fascinerende essays van Mabuchi zelf daar nog aan bijdragen.

Hokusai: beyond the Great Wave

NHK en het British Museum hebben onlangs samen een documentaire geproduceerd onder de titel Hokusai: beyond the Great Wave. Gefilmd in Japan, Amerika en Engeland, richt de film zich op Hokusai’s werk en leven in de grote, bruisende metropool Edo, het moderne Tokio. Deze film weet in elk geval Nederland te bereiken en wordt deze maand vertoond in diverse filmhuizen. Zie de Katern: Japan Agenda voor de speeldata.

Verder lezen:

Eén gedachte over “De Europese ontdekking van Katsushika Hokusai

  1. Wie meer wil proeven van de – romantische – contekst van Hokusai’s leven wordt op zijn/haar wenken bediend: Op 5 november start NHK met Kurara: The Dazzling Life of Hokusai’s Daughter

    An American magazine calls Katsushika Hokusai one of 100 people who left the most important achievements of the past millennium. Assisting him behind the scenes however was a woman: his daughter, O-Ei. For the first time, NHK WORLD brings a historical drama filmed in high definition 4K, telling O-Ei’s story.

    Kurara: Japanese word for dazzling, mesmerizing brilliance.

    The act of painting was always kurara to O-Ei, the daughter of the Edo period master painter Katsushika Hokusai. Since her childhood, she was captivated by painting. O-Ei marries a town painter, but she soon chooses art over marriage and divorces him. Once she returns to the family home, she begins assisting her father. O-Ei is by his side as he completes his iconic “Thirty-six Views of Mount Fuji” series. When Hokusai grew too old to wield his brush freely, O-Ei becomes his “brush” and paints on his behalf. It’s during this time that she starts to grow a strong fascination with colors as she finally develops her own painting style.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *