Japanse zwaarden zijn, mede dankzij de populariteit van anime, manga, videogames en ninja-films, in de hele wereld bekend komen te staan als wapens waar niet mee te spotten valt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vrijwel iedere tentoonstelling over het oude Japan één of meerdere exemplaren bevat. Uiteraard is dit niet alleen te danken aan de populariteit van de wapens. Zwaarden waren een belangrijk onderdeel van de Japanse maatschappij gedurende een groot deel van haar geschiedenis. Ook vandaag de dag wordt de traditie van de zwaardsmederij in Japan nog met alle eerbied voortgezet.

Hoewel er al eerder zwaarden werden gemaakt in Japan, duikt de katana, het in het Westen meest bekende Japanse zwaard, voor het eerst op tijdens de Kamakura periode (1185-1333). In deze periode kwamen de samurai krijgers voor het eerst echt aan de macht, met een razendsnelle ontwikkeling van militaire technologie als gevolg. De katana is in principe een variant op de oudere tachi, welke met de snede omlaag werd gedragen. Door het zwaard met de snede omhoog te dragen en op te bergen blijft de katana echter langer scherp. Het op deze manier dragen van het zwaard bleek echter ook praktisch wanneer de samurai het wapen wilde trekken. Wie zijn zwaard sneller trok had een grotere kans om het er tijdens een gevecht levend van af te brengen. De katana werd hierdoor na verloop van tijd het standaardwapen van de samurai.

De samurai gebruikten hun wapentuig niet alleen om elkaar over de kling te jagen. Zwaarden groeiden in Japan uit tot een waar statussymbool waaraan men direct kon zien wat voor machtige krijger de drager was. In de Edo periode (1603-1868) werd dit zelfs de voornaamste functie van het zwaard. Gezien deze lange periode van relatieve vrede in Japan veranderde de heersende samurai-klasse langzamerhand van moedige krijgers tot verveelde ambtenaren. Het zwaard bleef echter de manier waarop zij zich onderscheidden van de rest van het volk, aangezien de samurai de enigen waren die wapens mochten dragen.

Ook na het einde van het ‘samurai-tijdperk’ bleef de katana een belangrijke uiting van militaire macht. Zo was het zwaard een standaard onderdeel van de uitrusting van officiers in het keizerlijke leger. Om in de grote behoefte te voorzien werden deze zwaarden vaak met moderne technieken geproduceerd. Het is tekenend voor het respect dat men in Japan had voor de traditie van het zwaardsmeden, dat deze zwaarden ook in die tijd duidelijk onderscheiden werden van zwaarden die op traditionele wijze waren geproduceerd. Men hechtte overduidelijke meer waarde aan de ‘echte’ Japanse zwaarden en hergebruikte zelfs antieke klingen voor hoge officiers.

Vandaag de dag wordt de traditie van het zwaardsmeden nog altijd voortgezet, zij het op veel kleinere schaal. Een Japanse zwaardsmid dient eerst minimaal vijf jaar in de leer te gaan voordat hij officieel Japanse zwaarden mag produceren. Ook mag iedere smid slechts twee zwaarden per maand produceren en dienen deze bij de Japanse overheid te worden aangemeld. Vanzelfsprekend is het kopen van deze zwaarden niet voor iedereen weggelegd. Voor wie toch een mooie set zwaarden aan de muur of in het raam tentoon wil stellen, niet getreurd! Gelukkig (afhankelijk van degene aan wie je het vraagt) zijn ‘Japanse’ zwaarden uit China een stuk goedkoper, al zijn het officieel uiteraard geen katana.